Płoć

Rutilus rutilus (Linnaeus, 1758)

Cechy taksonomiczne – Płoć ma ciało lekko bocznie spłaszczone i wygrzbiecone. Często mylona jest ze wzdręgą. która jest o wiele bardziej wygrzbiecona. Głowa płoci jest krótka, otwór gębowy mały, końcowy nieznacznie uniesiony. Profil grzbietu i brzucha jest łukowato wygięty. Płetwa grzbietowa krótka: jej początek przypada nieco za nasadą płetwy brzusznej. Podstawa płetwy grzbietowej jest tak samo długa jak płetwy odbytowej, z tym, że płetwa odbytowa ma prawie dwa razy krótsze promienie. Płetwa ogonowa jest głęboko wycięta, a jej długość większa od długości głowy. Krawędzie tylne płetwy grzbietowej i odbytowej są lekko wklęsłe. Za płetwami, słabo wykształcony kil pokryty łuskami. Linia boczna jest wyraźna, łukowato wygięta w kierunku brzusznym.

Ubarwienie. Płoć charakteryzuje się dużą zmiennością ubarwienia, nawet w obrębie populacji z tego samego zbiornika wodnego. Grzbiet ciała bywa zielonkawosrebrzysty, ciemno-oliwkowo-zielony albo szaroniebieski. Boki ciała mają najczęściej ubarwienie srebrzyste lub srebrzystoniebieskie a brzuch srebrzystobiały. Wszystkie płetwy są jasnoczerwone, z tym, że płetwy grzbietowa i ogonowa są szare z lekkim nalotem czerwonym oraz ciemną obwódką, a płetwy odbytowa i brzuszne przeważnie są intensywniej czerwone. Tęczówka oka częściowo lub całkowicie czerwona, zwłaszcza u starszych osobników.

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe płoci są jednoszeregowe, o wzorze os.ph. najczęściej 6-5. Występuje również formuła 6-6, 5-5, 5-4 (Horoszewicz, 1960). Na pierwszym łuku skrzelowym od 12 do 16 wyrostków filtracyjnych, średnio 14,7. Łuska płoci ma kształt zbliżony do koła. Krawędź kaudalna tworzy regularny półokręg, a krawędź oralna jest nieregularnie karbowana. Centrum łuski jest nieznacznie przesunięte w kierunku strony oralnej. Łuski są mocno osadzone i mają małą liczbę kanałów promienistych.

Otrzewna ścienna wyścielająca jamę ciała płoci jest srebrzystomleczna, czarno nakrapiana. Pęcherz pławny dwukomorowy, pierwsza komora owalna, a druga wydłużona, zwężająca się ku tyłowi. Przewód pokarmowy od 1,2 do 1,8 razy dłuższy od długości ciała l.c.

Płoć tworzy w wodach Polski krzyżówki. Do najbardziej znanych należy krzyżówka z leszczem, a także z wzdręgą. Obecność osobników będących wynikiem tego krzyżowania stwierdzono między innymi w Wiśle i w Odrze, na Pojezierzu Mazurskim i Pomorskim oraz w Zbiorniku Goczałkowickim.

W Czarnej Orawie (dorzecze Dunaju) stwierdzono występowanie płoci karpackiej, Rutilus rutilus carpathorossicus Vladykov, 1930. Stanowi ona odrębny podgatunek różniący się, między innymi, mniejszą liczbą łusek na linii bocznej (39-42). Występowanie tego podgatunku stwierdził i opisał Balon i Holćik (1964).

Zasięg występowania

Płoć, Rutilus rutilus występuje w całej środkowej Europie i na Syberii. Forma typowa płoci występuje na północ od Pirenejów i na wschód od Alp i dorzecza Dunaju. Jest w zlewiskach mórz: Północnego, Bałtyckiego, Białego, Barentsa i w górnym biegu Wołgi. Przez liczne podgatunki reprezentowana jest w zlewiskach mórz: Czarnego, Kaspijskiego, Azowskiego i na Syberii. Brak jej w północnej Szkocji, w Norwegii oraz w Jugosławii (w rejonie dawnej Dalmacji), we Włoszech i na Półwyspie Pirenejskim.

W środkowym biegu Wołgi, od ujścia Kamy pojawia się podgatunek Rutilus rutilus fluviatilis Jakowlew. W rzekach i jeziorach zlewiska Morza Arktycznego, między dorzeczami Obu i Leny występuje Rutilus rutilus lacustris Pallas. W dorzeczu Dunaju występuje podgatunek Rutilus rutilus carpathorossicus Vladykov, 1930. Ponadto Berg (1949) rozróżnia jeszcze następujące podgatunki: Rutilus rutilus heckeli Nordman, Rutilus rutilus aralensis (Berg), Rutilus rutilus uzboicus (Berg), Rutilus rutilus caspicus (Jakowlew).

W Polsce płoć występuje w rzekach i jeziorach, zbiornikach zaporowych itp. Nie unika wód słonawych i dlatego spotykana jest wzdłuż wybrzeży Bałtyku, zwłaszcza w rejonie zalewów: Wiślanego i Szczecińskiego.

Biologia

Rozród. Płoć dojrzewa płciowo najczęściej w trzecim, a czasami w czwartym roku życia. Samce osiągają wcześniej pełną dojrzałość płciową niż samice. U samców w okresie rozrodu pojawia się na głowie i grzbietowej części ciała szata godowa w postaci wysypki perłowej. Do rozrodu płoć przystępuje najczęściej w maju. W zależności od temperatury wody rozród może również odbywać się w kwietniu lub czerwcu. Rozród odbywa się najczęściej przy temperaturze 10 bądź 11 °C. Termin i charakter rozrodu ulegają dosyć dużym różnicom w poszczególnych latach w różnych zbiornikach. Zależą zarówno od warunków atmosferycznych, jak i specyfiki termicznej jeziora. Na długość okresu rozrodu całej populacji wpływa również zróżnicowanie cech fizjologicznych osobników. Moment rozpoczęcia rozrodu zależny jest również od miejsc, w których przebywają tarlaki w okresie dojrzewania gonad. Tym można motywować wcześniejszy rozród płoci w jeziorach małych typu stawowego, niż w dużych i głębokich (Wilkońska, Żuromska, 1967). Na miejsce rozrodu płoć wybiera sobie płytkie, zaciszne, dobrze nasłonecznione miejsca, często osłonięte od plosa pasem oczeretów. Godnym podkreślenia jest fakt, że tarliska płoci leżą najczęściej przy brzegach terenów, na których rozradzał się poprzednio szczupak. Pas oczeretów chroni miejsca rozrodu przed niszczącym działaniem falowania wody. Dno tarlisk jest przeważnie piaszczyste, pokryte warstwą mułu i szczątkami roślin. Substrat dla jaj stanowi obumarła zeszłoroczna roślinność, najczęściej trzcina oraz turzyca, mietlica i inne. Głębokość występowania tarlisk jest niewielka i wynosi przeważnie od 0,1 do 1,5 m. Charakterystyczną cechą rozrodu płoci jest stałość miejsc tarlisk. Obserwacje rybaków na jeziorze Śniardwy oraz badania znakowanych osobników, prowadzone przez Wilkońską (1967) i Żuromską (1976 a), potwierdzają występowanie stałych, ściśle określonych tarlisk. W przypadku dużych, wielostrefowych zbiorników, miejsca rozrodu płoci znajdują się w małych i płytkich, połączonych z nimi, zbiornikach. Wybierane przez płoć miejsca rozrodu wykorzystywane są każdego roku, mimo nie zawsze najdogodniejszych warunków. Ściśle związana ze stałością miejsc rozrodu jest wędrówka tarłowa płoci. Wędrówka tarłowa w jeziorze Śniardwy (Wilkońską, 1967) odbywała się zawsze w kwietniu i trwała cały miesiąc. Moment najważniejszego nasilenia przypadał na drugą dekadę miesiąca. Największe stado tarłowe Śniardw związane jest z rozrodem w jeziorze Łuknajno. Interesującym jest fakt, że osobniki wywiezione z miejsc rozrodu wracały jeszcze w tym samym sezonie, nawet ze stanowisk odległych o 26 km. Powyższe zjawisko stwierdzono na podstawie odłowionych znakowanych ryb. Stado płoci odbywające rozród w jeziorze Łuknajno jest populacją dużą, stanowiącą podstawę gospodarki w jeziorze Śniardwy.