Kleń

Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758)

Cechy taksonomiczne – Ciało klenia jest wydłużone, grube, walcowate, z dość szeroką głową i małym odstępem między oczami. Otwór gębowy jest duży i szeroki. Przecięcie ust skośne. Krawędź grzbietu i brzucha zaokrąglone. Płetwa grzbietowa ścięta prosto, a odbytowa zaokrąglona (u okazów starszych), lub równo ścięta (u okazów młodszych).

Długość głowy wynosi 24,96% długości ciała, długość przedgrzbietowa 53,41%, długość zagrzbietowa 33,3%, a długość trzonu ogonowego 18,12% długości ciała. Wysokość głowy wynosi 18,37% długości ciała, największa wysokość ciała (wygrzbiecenie) 24,27%, najmniejsza wysokość ciała 10,28%, a szerokość 14,99% długości ciała.

Ubarwienie. Kleń ma grzbiet, płetwę grzbietową i ogonową ciemnozielone, boki jaśniejsze, podbrzusze białosrebrzyste. Płetwy parzyste i odbytowa pomarańczowe, żółtawe lub czerwone. Według Rolik (1962) na terenie Polski można wyodrębnić dwie formy klenia: wysokogrzbietową, charakterystyczną dla rzek nizinnych Europy Wschodniej i niskogrzbietową, występującą w rzekach górskich i podgórskich Europy Środkowej. W Wiśle występują dwie formy, ponieważ jest to rejon przejściowy, natomiast w rzece San występuje forma niskogrzbietową.

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe kleń ma dwuszeregowe o wzorze 2.5-5.2. Korony zębów są gładkie, zakończone haczykowato. Łuska cykloidalna typowa dla ryb karpiowatych. Po bokach ciała tworzy charakterystyczne oczka sieci powstałe z czarnych kropek pigmentu ułożonych na jej krawędzi. Ze względu na podobieństwo między jelcem a kleniem podaje się cechy różniące te dwa gatunki ryb:

Jelec	Kleń
Płetwa odbytowa lekko wcięta lub równo ścięta	Płetwa odbytowa zaokrąglona
Otwór gębowy półdolny lub prawie dolny	Otwór gębowy duży, końcowy

Jelec – Łusek na linii bocznej 49-53	Kleń – Łusek na linii bocznej 44-46
Przecięcie ust poziome, najwyższy punkt przecięcia na linii dolnego brzegu oka.	Przecięcie ust skośne, najwyższy punkt przecięcia na poziomie średnicy oka.

Zasięg występowania

Klenia w Polsce spotyka się tylko w rzekach. W karpackich dopływach Wisły i w górnym biegu Wisły jest gatunkiem często dominującym pod względem liczebności. W środkowym biegu Wisły stanowi już tylko około 3,4% ogółu poławianych ryb, a w dolnym biegu Wisły około 0,1 do 0,2%. Kleń występuje w wodach prawie całej Europy, w Azji Mniejszej, na Zakaukaziu, w Iranie (jez.Urmia), w Iraku (Eufrat). Forma typowa występuje w południowej Francji, Anglii, południowej Szkocji, w zlewiskach Morza Północnego i Morza Bałtyckiego, w południowej Szwecji, w południowej Norwegii, w Zalewie Fińskim do 630 szerokości geograficznej. Na wschodzie Europy dochodzi do rzek Dwiny, Donu, Wołgi, Uralu. Na południu granicą jest dorzecze Dunaju. Klenia brak w północnej Anglii i Irlandii, Danii, na południu brak go w Portugalii, południowej części Włoch i Grecji.

Na obszarach południowych występuje 6 podgatunków klenia (Rolik, 1962):

Leuciscus cephalus orientalis Nordm. występuje na północnym Kaukazie i na Zakaukaziu, w Iranie, Iraku i rzekach wschodniej części Półwyspu Bałkańskiego,

Leuciscus cephalus albus (Bonap.) zamieszkuje tereny Jugosławii (dawnej Dalmacji), środkowych Włoch i prawdopodobnie Grecji,

Leuciscus cephalus cephalopsis (Heckel) zasiedla tereny Azji Mniejszej,

Leuciscus cephalus cavedanus (Bonap.) występuje w północnych Włoszech,

Leuciscus cephalus meridionalis (Blanch.) występuje na terenie południowej Francji,

Leuciscus cephalus pyrenaicus (Giinther) występuje na obszarze Półwyspu Pirenejskiego.

Biologia

Rozród. Okres dojrzewania płciowego klenia przypada na 3 lub 4 rok życia. Na terenie Polski znane są przypadki późniejszego dojrzewania, np. w rzece Stobnica (prawobrzeżnym dopływie Warty) samice dojrzewają w 6 roku życia, a samce w 4 (Włoszczyński, 1963). Kleń odbywa rozród w pełnym świetle, w dobrze nasłonecznionych partiach’tarliska na podłożu żwirowym i piaszczystym, przeważnie w godzinach południowych (Kaj, 1958). Rozród przypada na maj i czerwiec.

Płodność klenia waha się w granicach od 35 000 do 200 000 jaj i zależy od wieku i wielkości ryby. Narybek klenia występuje stadnie w miejscach o dnie żwirowatym lub piaszczystym, przy średnio szybkim prądzie wody w pobliżu brzegów. Przebywa bliżej dna niż powierzchni wody. Klenie nie wykazują dłuższych wędrówek w obrębie tej samej rzeki (Kołder, 1964).

Pokarm. Kleń jest rybą wszystkożerną. W pokarmie dominują rośliny, np. nasiona, łodygi, korzenie, liście roślin wyższych, ziarna jęczmienia, owsa, pszenicy, ziarna grochu, drobne glony, okrzemki; ze zwierząt owady, skąposzczety, skorupiaki, ryby, żaby, myszy. U klenia ze zlewiska rzeki Łyna, w pokarmie występowały: nicienie, skąposzczety, skorupiaki, jak Bosmina sp., Asellus, Potamobius astacus i larwy owadów Plecoptera, Lepidoptera, Chironomidae, Trichoptera oraz imago Formicidae,.Coleoptera,Diptera, poza tym Mollusca. Wiosną w pokarmie klenia dominowały glony, makrofity i z bezkręgowców Trichoptera, latem glony i makrofity, a jesienią żaby (Martyniak, Terlecki, Szczerbowski, 1976).

Wzrost. Najintensywniejszy przyrost uzyskuje kleń w pierwszym roku życia, w którym osiąga do 6 cm długości ciała. Zahamowanie wzrostu następuje najczęściej po 4, 5 latach życia. W Polsce, w rzekach karpackich, rośnie raczej wolniej niż w środkowym biegu Wisły. Kleń jest bardzo odporny na zanieczyszczenia, które jednak powodują zahamowanie szybkości wzrostu. Dorasta do około 50 cm długości ciała i dochodzi do 1000 g, rzadko 2000 g masy ciała.

Siedlisko i znaczenie gospodarcze

Kleń najchętniej przebywa w wodach szybko płynących, o dnie żwirowatym. Występuje w większości rzek Polski w ich biegu górnym i środkowym. Z powodu niesmacznego, wodnistego i ościstego mięsa nie ma dużego znaczenia gospodarczego. Jest konkurentem pokarmowym cenniejszych gatunków ryb.