Miętus

Lota lota (Linnaeus, 1758)

Cechy taksonomiczne – Miętus ma ciało wydłużone, w części tułowiowej o przekroju okrągłym, a w części ogonowej bocznie spłaszczone. Głowa mała, lekko poziomo spłaszczona, oczy owalne, małe, lekko wytrzeszczone. Otwór gębowy szeroki, półokrągły, szczęka dolna i górna tej samej długości. Na podbródku występuje pojedynczy wąsik, a na szczęce górnej przy otworach nosowych po jednym krótkim wąsiku. Na obu szczękach i lemieszu występują w wielu rzędach drobniutkie szczecinkowate zęby. Błony podskrzelowe z 7 promieniami kostnymi. W okolicy gardzieli występują drobniutkie zęby, takie same, jakie znajdują się na szczękach i lemieszu.

Miętus ma dwie płetwy grzbietowe: pierwsza mała i krótka, druga długa ciągnąca się prawie do nasady płetwy ogonowej. Między płetwami grzbietowymi (często w prostej linii nad odbytem) znajduje się przerwa. Płetwa odbytowa długa biegnie od odbytu do nasady zaokrąglonej płetwy ogonowej. Płetwy brzuszne przesunięte w przód w stosunku do dużych, wachlarzowatych płetw piersiowych, mają wydłużony drugi promień. Miętus ma jedynie miękkie promienie w płetwach, a ich liczba jest bardzo zmienna. Linia boczna szeroka, dobrze widoczna, biegnie prosto pośrodku boku ciała (czasami lekko powyginana).

Ubarwienie. Barwa ciała miętusa tworzy marmurkowaty deseń z ciemnożółtymi, oliwkowozielonymi albo czarnymi plamami. Grzbiet bardzo ciemny, oliwkowozielony lub czarnobrunatny. Boki są jaśniejsze, często oliwkowobrunatne lub zielonoszare a brzuch brudno-żółto-biały. Wszystkie płetwy ciemne, nie odcinają się ubarwieniem od całego ciała.

Cechy przeliczalne. Zakres wartości cech przeliczalnych miętusa podano w tabeli 140. Łuska miętusa jest typu cykloidalnego, bardzo drobna, głęboko schowana w skórze. Na łusce widoczne są liczne, koncentryczne oraz gęsto ząbkowane pierścienie wzrostu, natomiast nie ma kanałów promienistych. Na łukach skrzelowych występują wyrostki filtracyjne w ilości od 5 do 10 sztuk, średnio 7,5.

Cechy anatomiczne. W przedniej części przewodu pokarmowego znajduje się stosunkowo duży żołądek, który w partii odźwiernikowej (przejście żołądka w jelito cienkie), ma od 30 do 50 wyrostków pylorycznych. Jelito cienkie tworzy podwójną pętlę, a jelito proste w partii odbytowej jest znacznie poszerzone. Płaty kremowożółtej wątroby zajmują największą część jamy brzusznej. Pęcherz pławny przebiega wzdłuż części grzbietowej jamy brzusznej aż do odbytu. Pęcherz pławny nie ma przewodu powietrznego, a wymiana gazowa następuje dzięki sieci naczyń krwionośnych, znajdujących się wewnątrz pęcherza. Główna część nerki umiejscawia się za odbytem. W tylnej części jamy brzusznej (w okolicy odbytu) występuje stosunkowo duży pęcherz moczowy, który ma wspólny z gonadami przewód odprowadzający, zakończony brodawką. Gonady są małe, otrzewna ścienna szara, nieregularnie czarno nakrapiana.

Zasięg występowania

Miętus jest szeroko rozprzestrzeniony. Występuje w środkowej i wschodniej Europie, w północnej Azji, Kanadzie oraz w północnej części Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. W Polsce występuje nominatywny podgatunek Lota lota lota (Linnaeus). Zamieszkuje on Europę i północną Azję. Na zachodzie granicę występowania stanowi Szwajcaria, dorzecze Loary i wschodnia część Anglii. W Irlandii i na Półwyspie Szetlandzkim nie występuje. Na południu występuje w dorzeczach Padu, Dunaju, Kury i rzek wpadających z północy do mórz Czarnego, Azowskiego i Kaspijskiego. Wschodnią granicę występowania stanowi dorzecze Amuru i Leny. Na północy występuje w rzekach wpadających do Morza Arktycznego. Jest również w zlewisku Bałtyku oraz na Półwyspie Skandynawskim. Miętus w Polsce występuje niezbyt licznie we wszystkich wodach śródlądowych oraz w zalewach Wiślanym i Szczecińskim, w zatokach Puckiej i Pomorskiej, a także w przybrzeżnych wodach Bałtyku.

We wschodniej Syberii, na Alasce oraz w północno-zachodniej Kanadzie występuje drugi podgatunek miętusa: Lota lota leptura Hubbs et Schultz, 1941. Podgatunek ten różni się od Lota lota lota (L.) mniejszą wysokością trzonu ogonowego. U Lota lota lota (L.) wysokość trzonu ogonowego wynosi od 50 do 77% jego długości, a u Lota lota leptura od 47 do 51%. Trzeci podgatunek miętusa, Lota lota maculosa (Le Sueur, 1817) występuje w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Różni się on od Lota lota lota (L.) szeroką głową oraz dłuższą odległością przedgrzbietową i przedodbytową.

Biologia

Rozród. Samce miętusa dojrzewają płciowo najczęściej w trzecim a samice w czwartym roku życia. Do rozrodu przystępują w miesiącach zimowych, od grudnia do marca, w okresie kiedy temperatura wody wynosi od 0 do 4°C. Przed rozrodem miętusy odbywają wędrówkę tarłową, płynąc rzeką dużymi stadami (często około 100 sztuk) pod prąd wody. W jeziorach podpływają w okolice dopływów. Na miejsca rozrodu miętusy wybierają najczęściej miejsca o głębokości od 1 do 3 m i dnie piaszczystym lub mulistym, a często również porośniętym roślinnością podwodną. Płodność absolutna miętusa jest ściśle uzależniona od wielkości i może wynosić od 5000 do 3 000 000 jaj, a nawet więcej. Płodność względna wynosi około od 500 000 do 700 000 jaj na 1 kg masy ciała (Muller, 1960). W miejscu rozrodu samice i samce pływają bardzo blisko siebie i pocierają się wzajemnie partiami ogonowymi wydalając do wody produkty płciowe. Jaja są przezroczyste o zabarwieniu żółtawym lub pomarańczowym z wyraźnie widoczną wewnątrz kropelką tłuszczu. Ich średnica wynosi najczęściej około 1 mm (od 0,96 do 1,14 mm). Co do charakteru jaj miętusa zdania są podzielone, jedni autorzy twierdzą, że są one lekko kleiste i przyklejają się do roślinności podwodnej, inni uważają, że są niekleiste i składane na dnie, jeszcze inni, że mają charakter pelagiczny.