Cierniczek
Pungitius pungitius (Linnaeus, 1758)
Cechy taksonomiczne – Ciało cierniczka jest pozbawione łusek, silnie wydłużone, wrzecionowate o długim i cienkim trzonie ogonowym. Głowa duża stożkowata. Duże oczy osadzone w miejscu stanowiącym od 40 do 50% wysokości głowy. Otwór gębowy półgórny. Pysk stożkowaty. Szczęka dolna wysunięta przed górną. Płetwy brzuszne znajdują się blisko nasad płetw piersiowych. Płetwy piersiowe nieproporcjonalnie duże. Na grzbiecie znajdują się charakterystyczne kolce przypominające piłę do drzewa z „wypracowanymi” zębami. Pod płetwą grzbietową leży płetwa odbytowa. Płetwy te są zbliżone pod względem wielkości. Pomiędzy tymi płetwami a płetwą ogonową znajduje się cienki, lekko zwężający się trzon ogonowy, stanowiący około 15% długości ciała ryby.
Cechy mierzalne. Według danych Kulamowicza (1959) współczynnik procentowy obliczony dla niektórych wartości mierzalnych cech cierniczka w stosunku do długości ciała, na terenie Polski wynosi: długość głowy od 26,5 do 28,8%, długość trzonu ogonowego od 12,8 do 16,4%, największa wysokość ciała od 18,8. do 21,0%, najmniejsza wysokość ciała od 3,2 do 4,0%, długość podstawy płetwy grzbietowej od 21,1 do 25,6%.
Ubarwienie. Grzbiet i boki cierniczka są szare, z drobnymi brunatnymi plamkami. Samce w okresie tarła ciemnieją i stają się prawie czarne. Płetwy piersiowe uzyskują niebieski odcień, podczas gdy kolce brzuszne bieleją. Ubarwienie samic pozostaje w okresie godowym bez zmian.
Cechy anatomiczne. Kości miednicowe zrośnięte ze sobą pośrodku tworzą płytkę medialną w kształcie silnie rozwartej dużej litery M. Do płytki medialnej dotykają kości zewnętrzne krucze, które nie stykają i nie zrastają się z sobą z przodu, jak u ciernika. W trójkątach kości miednicowych znajdują się nasady pojedynczych i o wiele mniejszych niż u ciernika kolców brzusznych. Błony pod-skrzelowe nie przyrastają do przegrody między-skrzelowej, lecz zrastają się z sobą tworząc luźny fałd poprzeczny na spodzie głowy.
Cechy przeliczalne. Wartość cech przeliczalnych cierniczka określa się wzorem: D1 VII-XII, D2 9-12, A I 8-11, P 9-10, VI 1. Kolce twarde płetwy D1 są luźno rozmieszczone przed płetwą D2. Liczba kręgów wynosi od 30 do 34.
Zasięg występowania
W Europie cierniczek występuje w zlewiskach mórz Białego, Północnego i Bałtyckiego. Brak go w zlewiskach Oceanu Atlantyckiego oraz Morza Śródziemnego i Morza Czarnego. W Azji występuje w zlewisku Oceanu Lodowatego oraz na Kamczatce i Sachalinie w zlewisku Oceanu Spokojnego. W Ameryce Północnej występuje w północnych częściach Kanady i na Alasce oraz w zlewisku Oceanu Atlantyckiego od Labradoru do okolic Nowego Jorku. W Polsce pospolity jest w wodach północno-zachodniej, północnej i częściowo środkowej części kraju. Spotyka się go w przybrzeżnych wodach Bałtyku, w wodach Pomorza, Mazur oraz okolic Warszawy. Najdalej na południe spotyka się go w okolicach Łowicza.
Poza występującym w Polsce cierniczkiem Pungitius pungitius, którego rozprzestrzenienie w północnych obszarach naszego globu jest bardzo szerokie, znany jest również drugi podgatunek: cierniczek amurski, Pungitius pungitius sinensis (Guichenot) występujący w rzece Amur, w Morzu Ochockim, na Hokkaido i na zachodnich brzegach Kamczatki. Znane są poza Pungitius pungitius i inne gatunki należące do tego rodzaju, w północnych rejonach naszego globu.
Biologia
Rozród. W warunkach klimatycznych Polski rozród cierniczka odbywa się w okresie od maja do sierpnia. Samiec cierniczka, podobnie jak ciernika, buduje gniazdo i opiekuje się złożonymi w nim jajami. Gniazdo cierniczka zbudowane ze szczątków roślinnych pomiędzy roślinami, ma dwa otwory, wejściowy i wyjściowy, którym samica opuszcza gniazdo. Okres inkubacji jaj jest podobny jak u ciernika i wynosi przy temperaturze od 16 do 18°C od 4 do 8 dni. Wylęgiem do czasu resorpcji woreczka żółtkowego opiekuje się również samiec.
Pokarm. Cierniczek, podobnie jak ciernik, prowadzi drapieżny przydenny tryb życia. Żywi się drobnymi skorupiakami, fauną denną, larwami owadów oraz jajami i wylęgiem innych ryb.
Wzrost. Cierniczek jest rybą krótkowieczną. Żyje przeważnie 3 lata osiągając w tym czasie długość całkowitą ciała od 50 do 70 mm, a sporadycznie 90 mm.
Siedlisko i znaczenie gospodarcze
Cierniczek znosi znaczne zasolenie wody i ma małe wymagania środowiskowe, dlatego ciekawe, aczkolwiek nie wyjaśnione, są przyczyny jego braku występowania w południowych rejonach centralnej Polski. Rola cierniczka w biocenozie, ze względu na konkurencję pokarmową z cennymi gatunkami ryb i wyjadanie ich jaj, jak również na swą małą przydatność jako pokarm dla drapieżnych ryb, jest bardzo mała. Te cechy, jak i osiąganie bardzo małych wymiarów ciała sprawiają, iż ryby te nie mają żadnego znaczenia gospodarczego.
