Z wielu gatunków ryb zamieszkujących nasze wody tylko niektóre, nie sprawiające większych trudności pielęgnacyjnych i nie osiągające zbyt dużych rozmiarów, nadają się do trzymania w akwarium domowym lub w zbiornikach wodnych na wolnym powietrzu. Przy wyborze wielkości akwarium należy brać pod uwagę zróżnicowanie wymiarów ryb. Zaledwie 6 cm, rzadko 9 cm osiąga najmniejsza słonecznica i cierniczek. Niewiele większy-jest ciernik i koza. Natomiast jelec, płoć lub wzdręga wyrastają do 25 cm długości, chociaż w akwarium osiągają zwykle mniejsze wymiary.
Ubarwienie ryb krajowych nie jest tak jaskrawe jak egzotycznych. Ryby oglądane z brzegu prezentują niepozorne, przeważnie szare grzbiety. W akwarium, w sprzyjających warunkach, ujawniają całą gamę stonowanych kolorów od srebrnego (ukleja, słonecznica) poprzez brązowo-żółta-wo-zielonkawe (karaś). Mogą być usiane delikatnymi plamkami (koza, strzebla potokowa) lub poprzecznymi pręgami (okoń). Piękne ubarwienie młodego okonia może konkurować z równie pięknym godowym ubarwieniem samców ciernika czy różanki. Kształt ciała większości opisanych tutaj ryb jest typowy — wrzecionowaty. Jednak głowacz białopłetwy ma spłaszczoną, szeroką głowę i szerokie płetwy piersiowe, piskorz i koza przypominają swoim kształtem węża. Większość tych ryb to zwierzęta towarzyskie, przyjazne. Dotyczy to zarówno stale uwijających się pod powierzchnią wody słonecznic i wzdręg, jak też flegmatycznego, żerującego przy dnie karasia, niezdarnego, skokami pływającego śliza, „skaczącego” po dnie głowacza białopłetwego czy ukrywającej się, zakopanej po głowę w piasku kozy. Niektóre ryby, np. okonie, gdy osiągną wiek dojrzały, stają się drapieżnikami i powinny być trzymane w osobnym akwarium. Wiele ryb składających ikrę w akwarium w okresie tarła jest agresywnych, zwłaszcza ciernik.
Dobierając ryby do akwarium ogólnego nie koniecznie musimy kierować się ich pochodzeniem, ale przede wszystkim możliwością zapewnienia im dobrych warunków. Toteż nie można w jednym akwarium trzymać np. karasia i śliza. W warunkach naturalnych nie żyją one w podobnych zbiornikach wodnych, także w akwarium nie można stworzyć jednocześnie obu gatunkom odpowiedniego środowiska. Liczba ryb w jednym zbiorniku zależy nie tylko od ich wielkości, pojemności zbiornika (zwykle 61 wody wystarcza dla jednej ryby), lecz także od ich zachowania się w akwarium. Wśród 5—8 cierników umieszczonych w akwarium powinien znajdować się tylko jeden, najwięcej dwa samce, gdyż będą broniły swoich rewirów. Większość ryb dobrze czuje się wśród osobników swojego gatunku, zwłaszcza zaś takie, jak wzdręga, ukleja czy słonecznica. W akwarium należy trzymać je w stadkach po kilkanaście sztuk. Natomiast takie ryby jak karaś, koza, śliz mogą być trzymane w grupach po 2—3 sztuki.
Niestety, tylko niektóre ryby — przeważnie te najmniejsze, trzymane od dawna w akwarium, będą się mogły w nim rozmnożyć. Należy do nich bardzo łatwo rozmnażająca się różanka i ciernik. Nieco gorzej rozmnaża się słonecznica i koza. Rozmnażanie innych ryb jest trudniejsze, ale nie niemożliwe.
Nie tylko problemy z rozmnażaniem ryb krajowych mogą dostarczyć nam sporo emocji. Często mniej znane niż u ryb egzotycznych, a godne obserwacji są takie zachowania naszych ryb, jak zdobywanie pokarmu, obrona rewirów, imponowanie.
W ustaleniu, do jakiego gatunku należy pozyskana przez nas ryba, pomocne będą zamieszczone w książce barwne rysunki. W tekście podałem także cechy wyróżniające poszczególne gatunki, w tym specyficzne, pozwalające odróżnić gatunki podobne do siebie, takie, jak np. płoć i wzdręga. Aby w miarę bezbłędnie zakwalifikować daną rybę do właściwego gatunku należy oprzeć się na liczbie promieni w płetwach i liczbie łusek. Rodzaj promieni, liczba promieni miękkich i twardych w każdej płetwie oraz liczba łusek w szeregach poprzecznych i podłużnych, a także typ linii bocznej są wartościami względnie stałymi, zmieniającymi się dla każdego gatunku tylko w nieznacznym stopniu.
Rysunek. Oznaczanie płetw (a) oraz promieni twardych i miękkich (b) na przykładzie płetwy grzbietowej: D (pinna dorsalis) — płetwa ogonowa, A (pinna anałis) —płetwa odbytowa, V (pinna ventrałis) —płetwa brzuszna, P (pinna pectorałis) —płetwa piersiowa, P.ad. (pinna adiposa) —płetwa tłuszczowa, D1, D2 — poszczególne części płetwy grzbietowej.
Na rysunkach podane jest schematyczne położenie płetw i ogólnie przyjęte ich symbole oraz oznaczanie promieni twardych i miękkich na przykładzie płetwy grzbietowej. Popularna ukleja ma następujący symbol płetw: D III— IV/7—9, A III/16—20, P I/15 VII/8, C 18. Oznacza to, że jej płetwa grzbietowa (D) może mieć od trzech do czterech promieni twardych i od siedmiu do dziewięciu promieni miękkich, płetwa odbytowa (A) ma trzy promienie twarde i od szesnastu do dwudziestu promieni miękkich itd. Nie mniej ważny jest wzór ułuszczenia. U ryb, które mają widoczną linię boczną (l.l.) oblicza się liczbę poprzecznych szeregów łusek na odcinku linii bocznej, a także liczbę podłużnych szeregów, w najszerszym miejscu ciała, poniżej i powyżej linii bocznej, podając je odpowiednio w mianowniku i liczniku. Dla omawianej uklei wzór ułuszczenia przedstawia się następująco: l.l. 40—53(7-9)/(3-4) i oznacza, że ma ona 40—53 poprzecznych łusek oraz 7—9 podłużnych rzędów łusek nad linią boczną i 3—4 pod nią.
Obliczanie szeregów łusek jest stosunkowo proste u ryb mających pełną linię boczną. Są to: karaś, krąp, jelec, strzebla, kiełb, ukleja, piekielnica, okoń, jazgarz, płoć i wzdręga. U różanki i słonecznicy linia boczna jest niepełna, tylko częściowo widoczna za krawędzią pokrywy oskrzelowej. Wzór ułuszczenia różanki jest więc następujący Squ. 34—40; l.l. 4—7. Oznacza on, że liczba szeregów poprzecznych łusek w linii bocznej wynosi 4—7, a w jej przedłużeniu ponadto 34—40.
U piskorza przebieg linii bocznej nie jest widoczny i liczba poprzecznych rzędów łusek jest liczona wzdłuż podłużnej osi ciała. Niektóre z naszych gatunków ryb, np. głowacz nie są pokryte łuskami. U kozy łuska jest zanikająca, u śliza brakuje jej częściowo. Ciało ciernika natomiast pokryte jest płytkami kostnymi.
