Bass wielkogębowy
Micropterus salmoides (Lacepede [1802])
W polskiej literaturze ichtiologicznej przyjęła się niesłusznie nazwa okoniopstrąg, właściwa dla Percopsiformes występującego tylko w Ameryce.
Cechy taksonomiczne – Ciało bassa jest umiarkowanie bocznie spłaszczone. Wysokość ciała prawie równa długości głowy. Otwór gębowy duży, górny, sięga poza tylną krawędź oka. Szczęki ruchome. Na szczękach, lemieszu i kościach podniebiennych znajdują się drobne zęby ułożone w liczne szeregi. Łuska na tułowiu ktenoidalna. Linia boczna wyraźna. Płetwa grzbietowa pojedyncza, dwuczęściowa; pierwsza część składa się z promieni twardych i jest niższa od drugiej, która utworzona jest z promieni miękkich. Płetwy brzuszne osadzone są pod piersiowymi (piersiopłetwe). Długość płetw piersiowych równa się połowie długości głowy.
Ubarwienie. Barwa grzbietu ciemno-oliwkowo-zielona, niekiedy z ciemnymi niedużymi plamami. Na policzkach z każdej strony dwa ukośne, ciemne pasy. Brzuch srebrzysty (Gąsowska, 1962).
Zasięg występowania
Ojczyzną bassa wielkogębowego jest Ameryka Północna, gdzie zamieszkuje jeziora i rzeki nizinne na obszarze od Rzeki Św. Wawrzyńca i Wielkich Jezior po Florydę i Rio Grandę w Meksyku (Gąsowska, 1962). Do Europy został sprowadzony w roku 1885 i obecnie występuje w jej częściach południowej i środkowej (Korycki, 1971, Woźniewski, 1973).
Do Polski został sprowadzony z Niemiec na kilka lat przed I wojną światową (Woźniewski, 1973). Obecnie na terenie naszego kraju w wodach otwartych występuje w niewielkich ilościach. Spotykany jest w Zbiorniku Goczałkowickim na Wiśle, do którego został wprowadzony drogą zarybiania (Wajdowicz, 1964, Riss, 1968). Stwierdzono go również w rzece Warta na wysokości młyna Śliwaków, około 35 km w dół rzeki od Częstochowy (Jaskowski, 1962) oraz na odcinku od Radomska do Działoszyna (Penczak, 1967), w dopływie Warty, Wiercicy, w rejonie młyna wodnego we wsi Babie (Jaskowski, 1962), w zbiorniku Kozłowa Góra na rzece Brynicy, dopływie Czarnej Przemszy (Siemińska, 1956). Bass wielkogębowy był przedmiotem hodowli stawowej głównie na Śląsku, a także w województwie łódzkim.
Biologia
Rozród. Dojrzałość płciową w warunkach europejskich osiąga od drugiego do trzeciego roku życia przy długości całkowitej ciała od 18 do 20 cm. Rozród przypada na okres od marca do lipca. Przy temperaturze wody 16 °C samiec przygotowuje gniazdo. Wybiera w tym celu nasłoniecznione, czyste, piaszczyste lub żwirowate partie dna, położone zazwyczaj w pobliżu brzegu, na głębokości od 30 do 40 cm. Gniazdo ma kształt płytkiej niecki o średnicy 1 m. Samica składa do gniazda jaja, gdy przez dłuższy czas temperatura wody utrzymuje się w granicach 18 °C. Jaja mają około 2 mm średnicy. Płodność absolutna waha się od 5000 do 10 000 sztuk jaj. Jeżeli temperatura utrzymuje się powyżej 18 °C, to po 10 dniach następuje wylęg larw. W okresie inkubacji ikry gniazdo jest strzeżone przez samca, który roztacza również opiekę nad wylęgiem do momentu jego rozproszenia się, to jest do momentu osiągnięcia przez larwy długości ciała od 12 do 15 mm. Ochłodzenie powoduje wśród złożonych jaj i wylęgu dużą śmiertelność (Korycki, 1971, Woźniewski, 1973). Balon (1964) zalicza bassa wielkogębowego do ryb gnieżdżących się i ochraniających gniazdo (indyferentnych).
Pokarm. Po zresorbowaniu woreczka żółtkowego narybek odżywia się planktonem. Po osiągnięciu 5 cm długości ciała zaczyna się odżywiać małymi rybami. W przypadku niedostatecznej ilości pokarmu wśród narybku występuje kanibalizm (Woźniewski, 1973). Pokarm dorosłych ryb stanowią organizmy bezkręgowe, żaby i małe ryby, zwłaszcza o mniejszym wygrzbieceniu. Przy niskich temperaturach bass żeruje słabo. Jest bardzo żarłoczny i dość płochliwy. Największą aktywność wykazuje wczesnym rankiem, wieczorem oraz w nocy, podczas pełni księżyca (Korycki, 1971).
Wzrost. Według Koryckiego (1971) bass wielkogębowy na terenie wód Polski dorasta do 40-60 cm długości i osiąga masę 1,5 kg.
Siedlisko i znaczenie gospodarcze
Bass lubi wody ciepłe, bogate w roślinność, stojące lub o niewielkim przepływie. Ulubionymi miejscami przebywania są wszelkiego rodzaju zastoiska, przeszkody w wodzie, stawy poniżej spiętrzeń, tzw. młynówki, gdzie głębokość wynosi od 1 do 4 m. Unika miejsc o bystrzejszym nurcie, w których spotyka się jedynie większe osobniki. W razie przyboru wód w rzekach i szybszego prądu wody potrafi przeciwstawić się zniesieniu w dół rzeki, zagrzebując się w mule lub ukrywając wśród roślinności. Temperatura w wodach, w których przebywa bass wielkogębowy, wynosi w miesiącach letnich powyżej 20°C. Znosi on temperaturę do 36°C. Jest dość odporny na jej zmiany, jak również na zanieczyszczenia wód (Korycki, 1971). Ze względu na mało liczne występowanie w Polsce nie ma znaczenia gospodarczego.
