Formy ciernika (wg Bertina za Grassem, 1958): a) forma trachurus z północnych wód zimnych i zasolonych, b) forma semiarmatus z szczątkowymi płytkami na ogonie, c) forma gymnurus pozbawiona płytek na ogonie, d) forma hylogymnus pozbawiona całkowicie płytek, b), c), d) zamieszkują wody znajdujące się dalej na południe od formy trachurus.
W Polsce ciernik jest rybą pospolitą. Żyje w przybrzeżnych wodach Morza Bałtyckiego, w rzekach, jeziorach, stawach i rowach, z wyjątkiem wód górskich i podgórskich. Znosi duże zasolenie wód do 4,3%. Jest gatunkiem bardzo szeroko rozpowszechnionym na półkuli północnej. Przeprowadzone porównania populacji ciernika z odległych rejonów geograficznych nie wykazały większego zróżnicowania cech. Nieznaczna zmienność, którą stwierdzono w liczbie kolców oraz w liczbie miękkich promieni płetwy grzbietowej i odbytowej, nie stanowiła cech stałych, dających podstawy do wyodrębnienia gatunków (Penczak, 1960).
Biologia
Rozród. Ciernik jest rybą krótkowieczną, żyjącą przeważnie do 3 lat. Dojrzałość płciową uzyskuje w czasie od 14 do 18 miesiąca życia. Okres rozrodu ciernika trwa w Polsce od maja do sierpnia, a najpóźniej na pobrzeżach Bałtyku.
Ciało samców w tym czasie posiada zabarwienie godowe. Bezpośrednio przed rozrodem samiec buduje w zagłębieniu piaszczystego dna okrągłe gniazdo z wąskim otworem. Gniazdo jest zbudowane ze szczątków roślin łączonych wydzieliną nerek, która jest lepiszczem całości konstrukcji. Do tak przygotowanego gniazda samiec wprowadza samicę, która składa 60 do 180 jaj, po czym gniazdo opuszcza. Natychmiast po opuszczeniu przez samicę gniazda pojawia się samiec i zapładnia jaja. Samiec wprowadza zwykle kolejno kilka samic używając niekiedy w stosunku do opornych przemocy. Po zapłodnieniu jaj samiec pilnuje gniazda, aby do jego wnętrza nie dostały się szkodniki oraz samice, które chętnie zjadają uprzednio złożone jaja. Samiec przebywając na zewnątrz przed otworem gniazda ruchami płetw piersiowych powoduje ruch wody, w celu dostarczenia tlenu potrzebnego do inkubacji jaj.
Rozwój. Średnica jaj wynosi od 1,5 do 1,8 mm. Inkubacja jaj w wodzie o temperaturze od 16 do 21 °C trwa od 8 do 4 dni. Larwy po wykluciu mają długość ciała od 4,3 do 4,5 mm. Resorpcja woreczka żółtkowego następuje od 3 do 10 dnia. Długość ciała larw po zresorbowaniu woreczka wynosi od 6,3 do 6,5 mm. Samiec opiekuje się potomstwem do okresu zresorbowania woreczka żółtkowego.
Pokarm. Ciernik mimo drobnych swych wymiarów prowadzi drapieżny tryb życia. Żeruje w strefie przydennej żywiąc się skorupiakami, jajami i wylęgiem innych cennych ryb oraz larwami owadów.
Wzrost. W trzecim roku życia cierniki osiągają długość całkowitą ciała od około 5 do 6 cm i masę ciała od około 1,5 do 2,0 g. Osobniki większe o długości do 10 cm i masie ciała do 4 g spotyka się bardzo rzadko.
Siedlisko i znaczenie gospodarcze
Z wyjątkiem wód górskich i podgórskich ciernika spotyka się w wodach całej Polski. Ryba ta ze względu na bardzo małe wymiary, jak również niechętne zjadanie jej przez inne cenne gatunki ryb z uwagi na kolce, stanowi z punktu widzenia gospodarczego niepożądany gatunek, natomiast przy masowych połowach może stanowić cenne źródło paszy. Z masowo odławianych przez rybaków radzieckich z Zatoki Fińskiej cierników wytapia się tłuszcz oraz produkuje mączkę rybną. Ryby te zawierają od 10 do 12% tłuszczu, mającego dzięki dużej zawartości karotenu charakterystyczny kolor pomarańczowy. Zawartość białka w ciele cierników waha się od 18 do 20%. Cierniki masowo wpływają do ujęcia wodnego elektrowni Elbląg. Według danych Dembińskiego i Chmielewskiego (1968), w specjalnie zbudowanej przegrodzie odłowiono w ciągu pięciu miesięcy, na przełomie lat 1966-1967, 46 038 kg cierników. Najwięcej cierników wpływa do ujęcia wodnego elektrowni w marcu i kwietniu.
