Jazgarz
Gymnocephalus cernuus (Linnaeus, 1758)
Cechy taksonomiczne – Ciało jazgarza jest umiarkowanie spłaszczone, pokryte drobną łuską ktenoidalną, na głowie łusek brak. Głowa stanowi przeciętnie około 31% długości ciała (l.c.), trzon ogonowy około 23%, największa wysokość ciała około 25%. Pysk jest mały, krótki, nie sięga przedniej krawędzi oka, otwór gębowy półdolny, zęby bardzo drobne, szczecinkowate. Oczy duże. Na krawędziach kości przed-pokrywowej znajdują się kolce, z tym, że na tylnej krawędzi są one mniejsze, a na dolnej duże. Kość pokrywowa zakończona jednym kolcem. Na grzbiecie znajduje się jedna dwuczęściowa płetwa grzbietowa. Rozpoczyna się ona na wysokości płetw brzusznych i zachodzi na trzon ogonowy.
Pierwsza jej część zbudowana jest z ostro zakończonych, kolczastych promieni twardych, druga niższa i krótsza, z promieni miękkich. Płetwy brzuszne w stosunku do płetw piersiowych znajdują się w położeniu piersiowym. Są zaokrąglone i tej samej długości, a promień twardy płetw brzusznych tworzy ostry kolec. Płetwa odbytowa znajduje się na wysokości miękkiej części płetwy grzbietowej, a jej dwa promienie twarde przekształcone są w ostre kolce. Płetwa ogonowa umiarkowanie wcięta.
Ubarwienie. Ciało jazgarza ma barwę szarozieloną. Grzbiet i boki ciemne, dość gęsto i nieregularnie nakrapiane ciemnymi plamkami. Brzuch jasny, białawy. Na płetwach grzbietowej i ogonowej dość regularne rzędy oraz smugi czarnych i ciemnych plamek. Płetwy piersiowe, brzuszne i odbytowa jasne, czasami niezdecydowanie, smugowato nakrapiane.
Cechy przeliczalne. Wartość cech przeliczalnych podano w tabeli 152. W mięśniach grzbietowych, od głowy do końca kolczastej części płetwy grzbietowej, znajduje się 21 nierozgałęzionych ości (Korycki, 1976). W pozostałych częściach ciała ości brak. Łuska jazgarza jest ktenoidalna, drobna dość mocno osadzona, nie pokrywająca głowy.
Zasięg występowania
Jazgarz zamieszkuje całą Europę z wyjątkiem półwyspu Kola, zachodnio-północnej części Półwyspu Skandynawskiego, Szkocji, Irlandii, zachodnio-południowej Francji, półwyspów: Pirenejskiego, Apenińskiego i Bałkańskiego. Na Syberii występuje w zlewiskach rzek wpadających do Oceanu Lodowatego, obejmując również swoim zasięgiem rzekę Kołyma. Występuje w Morzu Aralskim. Brak jest go w dorzeczu Amura (Holcik, Henzel, 1974).
W Polsce jest pospolity na całym obszarze zamieszkując jeziora, zbiorniki zaporowe, zalewy morskie oraz rzeki i starorzecza (Rembiszewski, Rolik, 1975).
Biologia
Rozród. Jazgarz należy do ryb fitofilnych i litofilnych, tzn. składa jaja na roślinności podwodnej lub na żwirowatym, kamienistym dnie; jest gatunkiem częściowo indyferentnym. Jaja składa w 2 bądź 3 porcjach i nie ochrania ich. Okres rozrodu przypada na drugą połowę kwietnia do końca maja. W tym okresie temperatura wody na tarliskach wynosi od 6 do 14°C (Kokurewicz,1971). W jeziorze Niegocin (Bernatowicz, 1962) rozród rozpoczyna się po stajaniu resztek lodu spiętrzonego przez wiatr na brzegach jeziora. W okresie rozrodu zakwita i w pełni kwitnie knieć błotna oraz przekwita podbiał pospolity, jak również zakwita klon zwyczajny i mniszek pospolity, którego druga połowa kwitnienia zbiega się z zakończeniem rozrodu.
Dojrzałość płciową osiąga jazgarz w drugim roku życia. W Zalewie Szczecińskim (Pęczalska, 1971) mniejsze samice i samce dojrzewają wcześniej niż większe. Płodność jazgarza z terenów Polski nie była do tej pory badana. Gąsowska (1962) podaje ją w granicach 29000 do 200000 jaj dodając jednocześnie, że ich średnica wynosi 1 mm.
Pokarm. W jeziorach jazgarz żeruje w strefie litoralu i sublitoralu (Pliszka, Dziekońska, 1953, Leszczyński, 1963b), a w rzekach przede wszystkim w otwartych zastoiskach (Backiel, Zawisza, 1949). Żywi się fauną bezkręgową. Skład pokarmu związany jest z wielkością ryb. Młode jazgarze cechuje większa różnorodność gatunkowa pokarmu niż starsze. W Jeziorze Kortowskim (Leszczyński, 1963) średnia liczba składników pokarmowych u osobników o długości (l.c) poniżej 5,0 cm wynosiła 7,0, od 5,1 do 7,0 cm — 3,9, powyżej 9,0 cm — 2,9. Charakterystyczna jest dla jazgarza ogromna żarłoczność, Prawie nigdy nie spotyka się u tego gatunku pustych żołądków. Najintensywniej żeruje on w godzinach porannych (Leszczyński, 1963). Podstawowym składnikiem pokarmu narybku są skorupiaki, głównie wioślarki, Cladocera oraz larwy Chaoborus sp. i ochotkowatych, Chironomidae. W pokarmie jazgarza z Jeziora Kortowskiego o długości ciała poniżej 5,0 cm skorupiaki stanowiły 35% składu pokarmu, a larwy ochotkowatych 63%. W jeziorze Jeziorak (Murawska, 1977) narybek o długości od 1,0 do 1,5 cm (połowa czerwca) odżywiał się głównie wioślarką Bosmina sp. Występujące w pokarmie wioślarki, Leptodora kindti i Chydorus sp. oraz stadia larwalne widłonogów, Copepoda, nie odgrywały większej roli. W miarę wzrostu narybku spada znaczenie wioślarki, Bosmina sp., a wzrasta udział Leptodora kindti, która staje się głównym składnikiem pokarmu narybku o długości od 1,6 do 4,0 cm. Wzrasta również znaczenie larw Chaoborus sp. oraz larw ochotkowatych. Zajmują one, zwłaszcza Chaoborus sp., pozycję subdominanta. W pewnej, lecz nie mającej znaczenia ilości, występują również poczwarki muchówek, Diptera, Chydorus sp. oraz naupliusy. Poza tym w treści pokarmu, między innymi, można spotkać: wioślarki, Daphnia sp., wodopójki, Hydracarina, małżoraczki, Ostracoda, widłonogi, Cyclops sp., kiełże, Gammarus, muchówki, Diptera, larwy jętek, Ephemeroptera.
