Karaś (karaś pospolity)

Carassius carassius (Linnaeus, 1758)

Cechy taksonomiczne – Ciało karasia jest bocznie spłaszczone, zwykle silnie wygrzbiecone. Głowa niewielka, dość krótka i tępo zakończona. Otwór gębowy końcowy, mały, skośnie rozcięty. Wąsików brak. Linia boczna niezbyt wyraźna, łagodnie wygięta.

Ubarwienie. Kolor grzbietu karasia jest brunatny, czasem z oliwkowym odcieniem, boki brunatnozłotawe z miedzianym połyskiem. Barwa brzucha jaśniejsza. Odcień ubarwienia zależy w dużej mierze od warunków, w których ryba bytuje i jest na ogół ciemniejszy u ryb żyjących w zbiornikach wodnych o ciemnym, mulistym dnie. Osobniki młodociane są jaśniej ubarwione, mają też ciemną pionową plamę u podstawy płetwy ogonowej, rzadko zauważalną u ryb starszych. Płetwy karasia są miękkie, ciemnej barwy. Płetwy parzyste, szczególnie u nasady, mają barwę czerwonawą.

Płetwa ogonowa łagodnie wcięta. Duża płetwa grzbietowa ma górną krawędź zaokrągloną. Najdłuższy twardy promień tej płetwy jest delikatnie piłkowany. Promienie twarde w płetwie odbytowej są prawie gładkie, w odróżnieniu od karasia srebrzystego, u którego najdłuższy promień twardy tej płetwy jest grubo piłkowany. Otrzewna karasia jest jasna, niepigmentowana. Pęcherz pławny dwudzielny, z wydłużoną, zaokrągloną tylną komorą, mającą od strony grzbietowej łukowate wygięcie. Długość przewodu pokarmowego jest od 2 do 2,5-krotnie większa od długości ciała (l.c.).

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe jednoszeregowe, o wzorze 4-4, ułożone są na kościach gardłowych, których części brzuszne są łukowato wygięte . Łuska karasia jest duża, cykloidalna. Jej część kaudalna jest równomiernie zaokrąglona, zaś brzeg części oralnej pofałdowany. Środek ułożony jest centrycznie. Łuska ma gładką powierzchnię. Na ciele ryby ułożona jest dachówkowato i stosunkowo łatwo odpada od skóry. Ze względu na znaczną zmienność cech systematycznych karasia, wielu autorów wyodrębniło z gatunku Carassius carassius (L.) szereg niższych jednostek systematycznych lub nawet utworzyło odrębne gatunki. Współcześnie na terenie Polski, oprócz formy typowej, uznawana jest tylko jedna odmiana karasia, Carassius carassius m. humilis, opisana jako Carassius humilis przez Heckla w 1840 r.

Osobniki należące do tej odmiany mają wydłużony kształt, mniejsze wygrzbiecenie (wysokość ciała stanowi od 33 do 41% l.c.) i stosunkowo większą głowę. Są niewielkie i rzadko osiągają 20 cm długości i 300 g masy ciała.

Zasięg występowania

Karaś występuje w całej Europie oprócz Szwajcarii, przy czym na Półwysep Pirenejski i do Francji został wsiedlony sztucznie. Północna granica występowania dochodzi do Archangielska i środkowej Finlandii, południowa sięga po Sycylię, Bałkany, Krym, Kaukaz i Morze Kaspijskie, a wschodnia dochodzi do dorzecza Leny. W Polsce karaś pospolity jest na całym obszarze kraju z wyjątkiem terenów typowo górskich.

Biologia

Rozród. Wiosną, gdy strefa przybrzeżna ogrzeje się nieco, karaś opuszcza miejsce zimowania i grupuje się w strefie płytkiego, zarośniętego i mulistego litoralu. Przebywa tam aż do okresu rozrodu, który zaczyna się przy temperaturze wody powyżej 17°C, zwykle od 20 do 22 °C. W warunkach klimatycznych Pojezierza Mazurskiego okres rozpoczęcia rozrodu przypada zwykle na początek czerwca lub na koniec maja. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku od 3 do 4 lat, a samce w wieku od 2 do 3 lat. Rozród odbywa się grupowo wśród przybrzeżnej roślinności wodnej. Samice składają drobne jaja koloru żółtozłotego, które dzięki swej kleistości przyczepiają się do substratu. Po napęcznieniu jaja osiągają średnicę 1,0-1,5 mm. Samica karasia składa jaja w kilku porcjach. Cieknące samice można spotkać w ciągu całego lata, aż do końca sierpnia.

O ile jednak składanie pierwszej porcji jaj ma bardzo burzliwy charakter i trwa zaledwie od 1 do 2 dni, o tyle następne porcje składane się bardziej spokojnie i bez wyraźnych okresów przerw między nimi. Indywidualna płodność absolutna samic dochodzi do 400 000 jaj, jednak w większości przypadków jest znacznie niższa. Na przykład w jeziorze Pogorzelisko ryby o długości od 10,0 do 21,0 cm i masie od 34 do 320 g mają płodność absolutną zawartą w przedziałach od 0,7 do 81 500 jaj (Białokoz, 1977). Płodność względna waha się w bardzo szerokich granicach i wynosi od 15 do 700 000 jaj na 1 kg masy ciała samicy.

Obraz histologiczny jajnika karasia przystępującego do rozrodu przedstawia owocyty w różnych etapach rozwoju. Można w nim wyróżnić generację jaj, które miały zostać złożone w tym roku w pierwszym miocie i w następnych oraz owocyty następnych generacji.