Koza złotawa (kózka)

Cobitis (Sabanejewia) aurata (Filippi, 1865)

Cechy taksonomiczne – Ciało kozy złotawej jest wydłużone, mocno ścieśnione z boków. Głowa mała, również mocno ścieśniona o spadzistym profilu. Otwór ustny niewielki, dolny, otoczony 3 parami dość długich wąsików. Pierwsza para leży w środkowym odcinku górnej wargi, druga z boków górnej wargi, a trzecia znajduje się w kącikach ust. Końce trzeciej pary wąsików mogą sięgać do środka oka, a nawet do jego tylnego brzegu. Warga dolna jest rozcięta pośrodku na dwa odzielne płaty. Oczy osadzone są na głowie wysoko. Kolce podoczne dobrze wykształcone. Łuski kozy złotawej są małe i delikatne, ale wyraźnie widoczne. Nie zachodzą na siebie dachówkowato. Za płetwą grzbietową ciągnie się kil skórny sięgający aż do nasady płetwy ogonowej. Po stronie brzusznej kil również występuje, ale jest słabo wykształcony i widoczny jedynie w pobliżu płetwy ogonowej. U samców tuż przed nasadą płetwy grzbietowej boki ciała są wzdęte. Oprócz tego samce mają nieco dłuższe płetwy piersiowe, a także wyższą płetwę grzbietową i odbytową.

Ubarwienie. Zasadnicza barwa kozy złotawej jest jasnozłota. Na grzbiecie i bokach ciała ciągną się trzy rzędy dużych brązowych plam. W rzędzie biegnącym wzdłuż grzbietu znajduje się od 9 do 16 plam. Na bokach ciała plam tych może być od 9 do 18. Plamy mogą mieć zarys nieregularny lub mieć kształt prawie kwadratowy. Między rzędami dużych plam znajduje się wiele plamek drobnych, bezładnie rozrzuconych. Podobne plamki znajdują się na głowie oraz na pokrywach skrzelowych. Ubarwienie brzucha jest białawe. Płetwy grzbietowa i ogonowa są żółtawe z kilkoma szeregami drobnych kropek. Pozostałe płetwy nie są zabarwione. Przy nasadzie płetwy ogonowej znajdują się dwie brązowe plamki, ułożone jedna nad drugą. Wszystkie płetwy są nieco zaokrąglone, oprócz płetwy ogonowej, która jest prawie równo ścięta.

Zasięg występowania

Koza złotawa występuje na rozrzuconych stanowiskach w Europie i Azji. Stwierdzono jej występowanie w dorzeczach niektórych

rzek wpadających do mórz Kaspijskiego, Czarnego, Egejskiego, Aralskiego i Bałtyckiego, a także w pustynnych rzekach środkowej Azji. Na obszarze występowania z gatunku Cobitis aurata (Filippi, 1865) wyodrębniono kilka podgatunków, między innymi nominatywny Cobitis aurata aurata (Filippi, 1865), poza tym Cobitis aurata aralensis Kessler, 1877, Cobitis aurata balcanica Karaman, 1922 oraz Cobitis aurata bulgarica Drensky, 1928. Podgatunek Cobitis aurata aurata (Filippi) oraz Cobitis aurata balcanica Karaman wyodrębniono w samodzielny rodzaj Sabanejewia (Vladykov, 1929) uznawany przez innych autorów za podrodzaj.

Na terenie Polski występowanie kozy złotawej opisano dopiero w 1960 roku(01iva, 1960, Rolik, 1960). Do chwili obecnej stwierdzono stanowiska tego gatunku w Wiśle i jej dopływach, a także w rzece Strwiąż (dopływ Dniestru) i w Czarnej Orawie (dopływ Dunaju).

Biologia

Biologia kozy złotawej jest słabo poznana i brak jest jej dokładnych opisów. Szerzej opisano jedynie aralski podgatunek Cobitis aurata aralensis Kessler. Na podstawie dostępnych danych można sądzić, że biologia obu naszych gatunków z rodzaju Cobitis jest zbliżona.

Rozród. Rozród kozy złotawej rozpoczyna się późną wiosną przy wysokiej temperaturze wody. Dojrzałość płciową osiąga w wieku od 1 do 2 lat. Tarło trwa bardzo długo i jaja prawdopodobnie składane są w kilku porcjach. Indywidualna płodność absolutna samic o długości od 4,1 do 5,8 cm, pochodzących ze zbiorników zaporowych, Farchadskiego i Karakumskiego, wynosiła od 495 do 1207 jaj (Maksunov, 1969).

Pokarm. Pokarmem młodych osobników są w głównej mierze organizmy planktonowe. Starsze ryby odżywiają się najczęściej fauną denną. Duży udział w pokarmie mają również wszelkiego rodzaju szczątki zwierzęce i roślinne.

Wzrost. Koza złotawa jest rybą małych rozmiarów. Bardzo rzadko przekracza długość 8 cm (l.c.) i masę ciała 4 g.

Siedlisko i znaczenie gospodarcze

Środowiskiem życia kozy złotawej są rzeki. Gatunek ten występować może zarówno w rzekach o bystrym prądzie, jak i w wodach wolno płynących. Koza złotawa przebywa zwykłe w strefie przybrzeżnej, w bocznych korytach i w zatoczkach, gdzie prąd wody jest niewielki, a dno pokrywa piasek. Unika miejsc silnie zarośniętych. Prowadzi przydenny tryb życia, często zagrzebując się w piasek. Koza złotawa nie ma w Polsce żadnego znaczenia gospodarczego.