Pokarm. Pokarm leszcza zmienia się wraz z wiekiem. Pierwszym pokarmem leszcza są jednokomórkowe glony, pył roślinny, a czasami pojedyncze organizmy planktonowe — wrotki. W pierwszym miesiącu życia w skład pokarmu wchodzą skorupiaki planktonowe — widłonogi i wioślarki. Po osiągnięciu 25 mm długości ciała, w pokarmie znajdują się organizmy przydenne: skąposzczety, wodopójki i larwy owadów ochotkowatych. Po osiągnięciu 5 cm długości ciała pokarm leszcza stanowią larwy owadów ochotkowatych i dorosłe widłonogi. W miarę wzrostu leszcz penetruje coraz głębsze partie dna. Leszcz dorosły żyje w profundalu i wtedy w pokarmie jego przeważają przydenne i denne formy owadów — larwy ochotkowatych i skąposzczety, a także detrytus. Pokarm zmienia się także w zależności od rodzaju zbiornika i pory roku. Według badań Laskara (1949) ochotkowate, Chironomidae, stanowią około 50% pokarmu dorosłego leszcza. Wśród skorupiaków przeważają liścionogi, Phyllopoda i stanowią 26% składu pokarmu, małżoraczki, Ostracoda tylko 3,4%, pierścienice Oligochaeta 5,9%. Wodopójki, Hydracarina, mięczaki, Mollusca i wrotki, Rotatoria stanowią tylko ułamki procentu w składzie pokarmu leszcza. Marciak (1974) i Laskar (1949) wyróżniają kilka charakterystycznych etapów w życiu leszcza:
Pierwszy etap przypada wtedy, kiedy planktonofag osiąga wielkość do 14 cm, a wiek od 3 do 4 lat i najczęściej przechodzi w okres wyspecjalizowanego bentofaga. Drugi okres przypada wtedy, kiedy długość osobnika wynosi 24 cm, a wiek 6 lat i przeciętnie rosnące populacje osiągają dojrzałość płciową. W trzecim okresie długość osobnika jest powyżej 30 cm i leszcz staje się potencjalnym molluskofagiem. Pokarm leszcza zmienia się nie tylko w różnych porach roku, ale również w zależności od charakteru zbiornika wodnego. W zbiornikach, w których strefa denna jest pozbawiona potrzebnych do życia zawartości tlenu (2 mg/l) lub nawet występuje siarkowodór, leszcz przez cale życie pozostaje na pokarmie planktonowym, czego wynikiem jest wyraźne załamanie jego wzrostu. Leszcz w takich zbiornikach charakteryzuje się powolnym tempem wzrostu, zwłaszcza po osiągnięciu dojrzałości płciowej.
Tabela. Wzrost długości ciała (l.c. w cm) i masy ciała (W w g) leszcza.
Wzrost. Leszcze najszybciej rosną do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej, później wzrost jest coraz wolniejszy (Zawisza, 1953).
Tempo wzrostu ryb zależy od charakteru zbiornika, typu limnologicznego i zagęszczenia populacji. Intensywność wzrostu długości i masy ciała zmienia się w cyklu rocznym. Według Wojno (1964) leszcze młodociane przyrastają na długość od wiosny do jesieni. Najintensywniejszy wzrost długości i masy ciała następuje w okresie letnim. Starsze leszcze największe przyrosty osiągają dopiero pod koniec sezonu wegetacyjnego, bowiem wcześniej wyrównują ubytki ciała powstałe po złożeniu jaj i spermy w miejscach rozrodu. Wzrost leszcza na terenie Polski według Marciak (1974) jest różny w poszczególnych typach limnologicznych jezior. W jeziorach α-mezotroficznych jest opóźniony w okresie młodocianym, a przyspieszony w najstarszych grupach wieku w stosunku do średniego wzrostu na terenie Polski. W jeziorach stawowych, płytkich, wzrost w okresie młodocianym jest szybszy, zaś w starszych grupach wieku powolniejszy od średniego wzrostu określonego dla wód Polski. Zbiorniki β-mezotroficzne i eutroficzne zachowują pośredni charakter. Leszcz w zbiornikach wodnych Polski osiąga długość ciała od 70 do 80 cm oraz masę ciała od 5 do 6 kg.
Siedlisko i znaczenie gospodarcze
Leszcz jest gatunkiem wszędobylskim i spotyka się go prawie we wszystkich zbiornikach Polski. Występuje od podgórskich potoków aż do zalewów Szczecińskiego i Wiślanego. Najkorzystniejsze warunki znajduje w jeziorach ciepłych, średnio głębokich, żyznych o mulistym dnie lub w zacisznych zatokach w dolnym biegu rzek nizinnych. Właściwe leszczowi jeziora nizinne określa się jako jeziora „typu leszczowego”. Odcinki rzek o słabym prądzie wody, gdzie leszcz znajduje dobre warunki bytowania, zalicza się do, „krainy leszcza”. Udział jego w połowach z różnych zbiorników wodnych sięga 50% ogólnej masy ryb (od 28 do 50 kg/ha). W Polsce poławia się go najczęściej narzędziami ciągnionymi (65% połowu), w okresie od września do marca, a „poimki” jego w okresie zimy sięgają za jednym razem kilkudziesięciu ton (jezioro Śniardwy). Równie duże, chociaż mniejsze od zimowych, bywają „poimki” leszczy w okresie lata i jesieni uzyskiwane w połowach przywłoką. W mniejszej masie leszcz łowiony jest narzędziami stawnymi; 13% w okresie wędrówek na miejsca rozrodu (maj, czerwiec), a 22% w okresie wędrówek troficznych (lipiec, sierpień) (Leopold, Dąbrowski, 1974). Leszcz podejmuje wędrówki rozrodcze, które wyraźnie się zauważa w dużych zbiornikach wodnych i rzekach. Wędrówki te podejmuje ze strefy wód głębszych (z profundalu) w kierunku zacisznych płycizn przybrzeżnych zatok, gdzie są jego tarliska. Po rozrodzie powraca na żerowiska w głębsze partie zbiorników.
Leszcz ma szczególne znaczenie ekologiczne i gospodarcze. Jest zaliczany do gatunku ryb długo żyjących, o małych wymaganiach w stosunku do zawartości tlenu, ciepłolubnych i należących do nielicznych, poza sieją rzadkofiltrową, jazgarzem, karpiem i krąpiem, ryb bytujących w profundalu. Przebywa najchętniej w tzw. ciepłym profundalu, gdzie temperatura utrzymuje się powyżej 9 °C. W wodzie o temperaturze poniżej 9 ° intensywność żerowania leszcza spada, a przy niższej temperaturze przestaje żerować. Leszcz ma w połowach, jak już wspomniano, swój istotny udział, wzrastający wraz z ogólną wydajnością ryb (Bryliński i in., 1978). Żyje przeważnie stadnie, w większych lub mniejszych skupiskach. Tylko wyjątkowo stare leszcze potrafią żerować samotnie, co potwierdzone zostało licznymi „poimkami”. O wartości odżywczej mięsa leszcza świadczy zawarta w nim duża ilość białka i tłuszczu. Porównanie wartości odżywczej mięsa leszcza z mięsem ryb rodziny łososiowatych wypadłoby na jego niekorzyść. Mięso leszcza, zwłaszcza dużych okazów, dorównuje jednak pod względem odżywczym mięsu takich gatunków, jak szczupak, karp czy okoń. Leszcz jest również cennym trofeum połowów wędkarskich trwających od wiosny aż do późnej jesieni. Połowy leszcza, jak i jego płodność i wzrost mogą być ograniczane masowym występowaniem tasiemca Ligula intensinalis (L.) w jamie ciała tego gatunku (Bryliński, 1969, 1970, 1972).
