Lipień

Thymallus thymallus (Linnaeus, 1758);
syn. Salmo Thymallus Linnaeus, 1758, Thymallus vulgaris Nilsson, 1832, Thymallus vexillifer Yalenciennes, 1848.

Cechy taksonomiczne – Ciało lipienia jest wydłużone, bocznie spłaszczone, w przekroju poprzecznym mające kształt wydłużonej elipsy. Maksymalna wysokość ciała występuje na początku płetwy grzbietowej. Trzon ogonowy długi i wysmukły. Głowa krótka. Oko raczej duże. Otwór gębowy nieduży. Szczęka górna nie zachodzi poza przednią krawędź oka.

Szczęka dolna nieco krótsza od górnego brzegu ust. Zęby słabe na szczękach i kościach jamy gębowej. Płetwa grzbietowa wyjątkowo duża. U samców w okresie rozrodu tylna część płetwy grzbietowej zwiększa swoją wysokość. Płetwa ogonowa silnie wcięta. Łuski mocno osadzone. W części brzusznej łuski małe, między płetwami brzusznymi miejscami łusek brak.

Wysokość ciała wynosi 22,6% długości ciała, długość głowy — 22,85%, wysokość głowy — 15,71% (dane dla lipieni z rzeki Nysa Kłodzka, Witkowski, 1975). Długość płetwy grzbietowej wg Berga (1948) stanowi od 31 do 36% długości ciała.

Ubarwienie. Grzbiet lipienia jest zielonkawo-szary, boki ołowianosrebrzyste, czasami z odcieniem brązowym, brzuch srebrzysty. Płetwy parzyste żółtawoszare, nieparzyste fioletowe. Płetwa grzbietowa, zwłaszcza u osobników starszych, ma kilka szeregów wyraźnych plam na błonie między promieniami. W okresie rozrodu występuje purpurowe obrzeżenie płetwy grzbietowej. Na grzbiecie i górnej części boków ciała nieregularnie rozrzucone ciemne plamki. Tęczówka oka żółta, czarno nakrapiana. U form młodocianych występują na bokach ciała duże owalne plamy (znaki narybkowe).

Cechy przeliczalne. Lemiesz mały i delikatny, trzon lemiesza szerszy od blaszki i bezzębny. Tylna część blaszki ma od 6 do 10 niezbyt długich zębów. Wyrostki odźwiernikowe długie w liczbie od 19 do 26. Łuska często z karbowanymi brzegami z lekko przesuniętym centrum ku stronie kaudalnej.

Zasięg występowania

Naturalny zasięg występowania lipienia obejmuje prawie całą Europę po Ural z wyjątkiem Irlandii, Szkocji (obecnie sztucznie tam wprowadzany), Półwyspu Pirenejskiego, południowej Francji, dorzecza Dniepru, Donu i Kubania. W Polsce naturalny zasięg występowania lipienia obejmuje prawobrzeżne dopływy górnej Wisły do Dunajca włącznie. Występuje również w jednym z dopływów Wisłoka (Witkowski, 1973), a także w lewobrzeżnych pomorskich dopływach Wisły (Wda, Brda, Radunia). Występuje również w lewobrzeżnych dopływach górnej Odry (Nysa Kłodzka i Kaczawa), natomiast wyginął w Bobrze i Kwisie (Witkowski, 1975). Liczny w pomorskich dopływach Noteci (Gwda i Drawa). Występuje także w rzekach pomorskich wpadających do Bałtyku. Prawdopodobnie występuje w rzece Bludza będącej dopływem Pregoły. W naszym kraju dokonywano również prób wsiedlenia lipienia do innych rzek, a mianowicie do rzeki Rudawa będącej lewobrzeżnym dopływem górnej Wisły (udana introdukcja), do rzeki Wel (dopływ Drwęcy) i do rzeki Pasłęka (rezultaty dotychczas nieznane) oraz do rzeki Wełna, będącej dopływem Warty (introdukcja udana; Iwaszkiewicz, 1959).

Biologia

Rozród. Lipień osiąga dojrzałość płciową w drugim lub w trzecim roku życia. Rozród odbywa się od marca do maja, na prądzie, w miejscach o dnie żwirowym. Płodność od 2000 do 8000 jaj (Gąsowska, 1962), a nawet do 36 000 jaj (Berg, 1948). Jaja duże, o średnicy od 3 do 4 mm. Wymiar ochronny, obowiązujący w Polsce, wynosi 30 cm, liczony od początku głowy do końca najdłuższego promienia płetwy ogonowej. Okres ochronny obowiązuje od 1 marca do 31 maja.

Pokarm. Lipień odżywia się w głównej mierze fauną bezkręgową z przewagą larw owadów oraz owadów latających nad wodą. Chętnie żywi się również jajami innych ryb.

Wzrost. Tempo wzrostu lipienia jest dość zróżnicowane i zależne od warunków środowiska, a więc od temperatury, zasobności w pokarm, czy wielkości cieku, w którym zamieszkuje. Długość życia lipienia wynosi przeciętnie 5 lat, wyjątkowo 9.

Maksymalna dotychczas notowana masa ciała wyniosła 4675 g. Był to lipień złowiony w 1891 roku w jeziorze Pielisjarvi w Finlandii (Gottberg, 1932, cytowany przez Berga, 1948). Równie wyjątkowym okazem jest lipień będący rekordem Anglii o masie ciała 3200 g, złowiony w rzece Melgum w 1949 roku (Claypole, 1957). Na ogół lipień nie przekracza 1,5 kg masy ciała.

Lipień żyje wyłącznie w wodach czystych, dobrze natlenionych, o stosunkowo niskiej temperaturze i dość szybkim prądzie. W przyjętej klasyfikacji charakteru rzek reprezentuje krainę lipienia. Leży ona pomiędzy krainą pstrąga i brzany.

Siedlisko i znaczenie gospodarcze

Lipień w Polsce jest rybą niezwykle atrakcyjną dla wędkarzy. Poławiany bywa przeważnie na sztuczną muchę, choć, zwłaszcza w rzekach pomorskich, daje się złowić na małe błystki obrotowe. Najlepszy okres połowu na sztuczną muchę trwa od września do końca listopada. W naszym kraju do najlepszych łowisk lipieniowych należy zaliczyć rzeki Gwdę, Łupawę, Drawę i Dunajec. W roku 1975 lipień stanowił ilościowo 19,6% połowów wędkarskich ryb łososiowatych w naszym kraju.