Sandacz
Stizostedion lucioperca (Linnaeus, 1758)
Cechy taksonomiczne – Ciało sandacza jest wydłużone, z boków niezbyt spłaszczone. Głowa stanowi średnio 29% długości ciała (l.c.). Wieczko skrzelowe jest całkowicie lub częściowo pokryte drobną łuską. Tylny i dolny brzeg kości przedpokrywowej drobno piłko-wany. Kość szczękowa sięga poza tylną krawędź oka. Na szczękach, lemieszu, kościach podniebiennych znajdują się ustawione szeregowo drobne zęby. Na kościach zębowych i kościach przedszczękowych znajdują się duże, stożkowe „kły”. Największa wysokość ciała stanowi około 22% długości ciała (l.c.). Trzon ogonowy wynosi 24% (l.c.). Na grzbiecie, tuż za głową znajdują się dwie płetwy grzbietowe. Pierwsza składa się wyłącznie z kolczastych, ostro zakończonych promieni twardych, a druga, przede wszystkim z promieni miękkich. Obie są od siebie oddalone nieznacznie. Razem zajmują prawie cały tułów i znaczną część partii ogonowej. Ich długość stanowi około 54% długości ciała (l.c.). Parzyste płetwy brzuszne znajdują się w okolicach płetw piersiowych (piersiopłetwe). Płetwy piersiowe zaokrąglone, w zasadzie takiej samej długości co płetwy brzuszne.
Ubarwienie. Sandacz grzbiet ma ciemny, zielonawoszary, stopniowo jaśniejący w partiach bocznych. Boki jego mają barwę stalową, często ze złocistozielonym połyskiem. Na tym tle odcina się od 8 do 12 ciemnych, poprzecznych smug. Strona brzuszna jest jasnobiaława. Na płetwach grzbietowych i ogonowej znajdują się szeregi ciemnych, smugowatych plamek. Płetwy piersiowe, brzuszne i odbytowa są jasne, bez plam. Sandacz nie wykazuje dymorfizmu płciowego, jedynie w okresie przedtarłowym i tarłowym samce mają brzuch bardziej siny z brunatnymi smugami, natomiast samice bardziej białokremowy. Poza tym brodawka otworu płciowego samicy jest bardziej wypukła niż u samca (Korycki, 1976).
Cechy przeliczalne. Sandacz ma stosunkowo mało ości. Znajdują się one w mięśniach grzbietowych począwszy od głowy do końca pierwszej płetwy grzbietowej, przeciętnie w liczbie 33 sztuk. W pozostałej części tułowia i w partii ogonowej nie występują (Korycki, 1976). Łuska sandacza jest cienka, ktenoidalna, podobna do łuski okonia. Na granicy między żołądkiem a jelitem cienkim znajduje się od 6 do 7 wyrostków odźwiernikowych (pylorycznych).
Zasięg występowania
Ojczyzną sandacza jest basen pontokaspijski. Obecnie zachodnią granicą występowania sandacza są rzeki i zbiorniki wodne Francji. Na wschodzie granicą jest Ural, a najdalej występuje w jeziorze Bałchasz i w górnym biegu rzeki Ob. Na północy występuje w jeziorach Skandynawii będących pozostałością Morza Ancylusowego oraz w jeziorach Karelii sięgając Morza Białego. Południową granicą są Pireneje, północne Włochy, dorzecze Dunaju, limany i zalewy północnej części Morza Czarnego, Morze Azowskie i Kaspijskie. Oprócz tego występuje poza obszarem swego zasięgu w kilku jeziorach Maroka i Turcji. Brak go na Półwyspie Kolskim, w Norwegii (na Wyspach Brytyjskich, wprowadzony sztucznie), na półwyspach: Pirenejskim, Apenińskim oraz na Bałkanach. Pierwotnie występował w części środkowej Europy. W wieku XVI rozpoczęto wprowadzanie sandacza do zbiorników, w których przedtem nie występował. Przy końcu XIX wieku akcja ta wzmogła się. Skłonność do wędrówek, a także interwencja człowieka spowodowały rozprzestrzenienie się sandacza niemal w całej Europie. Do niedawna uważano, że zachodnią granicą występowania jest rzeka Łeba, jednak już w roku 1912 zanotowano tę rybę w kanale łączącym Ren z Mamą, w 1925 roku spotkano pojedyncze osobniki w Saonie (dopływ Rodanu), a w 1932 roku w Rodanie. Z Rodanu sandacz przedostał się do słonawego jeziora Vaccares i w roku 1940 był już obiektem połowów gospodarczych. Innym ośrodkiem, w zachodniej Europie, w którym, w roku 1933, gwałtownie wzrósł stan liczebny sandacza, był słodkowodny zbiornik Ijsselmeer w Holandii (Nagięć, 1972). Na północy Europy sandacz występował w jeziorach Karelii związanych z basenem Morza Bałtyckiego. W latach 1949-1954 sprowadzono go z jeziora Onega do Zbiornika Vygozerskiego, a następnie do Segozera, Vodłozera, Janisjarvi. Z Vygozera Kanałem Białomorsko-Bałtyckim spłynął do rzeki Vyg, schodząc do dolnych partii jej biegu i nierzadko do Zatoki Oneżskiej Morza Białego (Kuderskij, 1958). We wschodniej części areału swojego występowania sandacz w latach od 1957 do 1959 został wprowadzony do jeziora Bałchasz oraz do górnego biegu rzeki Ob w okolicach miasta Bamaul (Solovov, 1971).
W Polsce sandacz występuje w zasadzie na całym obszarze kraju w rzekach, jeziorach, zbiornikach zaporowych oraz w dość znacznych ilościach w zalewach Wiślanym (Filuk, 1962) i Szczecińskim (Wiktor, 1954, Kraczkiewicz, 1969). Stwierdzono go również w pasie przybrzeżnym Zatoki Pomorskiej wzdłuż wybrzeży wysp Uznam i Wolin do ujścia rzeki Dźwina. Pojawia się też na Ławicy Odrzańskiej (Kraczkiewicz, 1969). Przypuszcza się, że występuje w Zatoce Gdańskiej (Filuk, 1962). W Wiśle sandacz występuje na całej jej długości do Zbiornika Goczałkowickiego włącznie. Przed powstaniem tego zbiornika (rok 1955) sandacz w Małej Wiśle nie występował. Do zbiornika wprowadzono go drogą zarybień (Wajdowicz, 1964, Witała, 1968, Kołder, 1969).
