Siedlisko i znaczenie gospodarcze
Sandacz jest rybą typowo słodkowodną, ale żyje też w słonawych zalewach oraz może przebywać okresowo w zatokach morskich o znacznym zasoleniu. Przezroczystość zbiorników zasiedlanych przez sandacza jest mała i waha się w granicach od 0,1 do 1,5 m(Tesch, 1962). Ma ona ogromne znaczenie przede wszystkim dla rozwoju wylęgu sandacza. O działaniu przezroczystości wody na wylęg istnieją dwa poglądy. Według pierwszego mała przezroczystość wody chroni wylęg przed światłem. Tesch (1962) cytuje Woynarovicha, który twierdzi, że zbyt intensywne światło w czystych wodach powoduje uszkodzenie oczu. Według drugiego środowisko wodne o małej przezroczystości charakteryzuje się dużą żyznością, a tym samym wystarczająco dużą podażą pokarmu dla rozpoczynającego żerowanie wylęgu sandacza; po silnym rozwoju fitoplanktonu rozwija się duża ilość zooplanktonu, będącego pokarmem wylęgu sandacza. Tesch (1962) uważa za słuszny drugi punkt widzenia. Dla uzasadnienia swojego stanowiska przytacza doświadczenie przeprowadzone w stawie, do którego wpuszczono wylęg z niezresorbowanym woreczkiem żółtkowym. W początkowym okresie wychowu sandacza woda w stawie była prawie stale czysta, ale jednak było w niej dużo zooplanktonu. Doświadczenie wykazało, że ze stawu o powierzchni 200 m2 na jesieni odłowiono 5000 sztuk sandacza w przeliczeniu na 1 ha, co według autora stanowi normalnie uzyskiwany wynik przy wychowie tego gatunku. Optymalna zawartość tlenu w wodzie w jeziorach sandaczowych wynosi od 4,8 do 9,2 mg/l. Są one z reguły zbiornikami niezbyt głębokimi (od 4 do 12 m). Dno jest mulisto-piaszczyste z występującymi twardymi partiami podłoża. Brzeg jest miejscami piaszczysto-żwirowy. Roślinność wynurzona silnie rozwinięta, głównie trzcina, natomiast roślinność zanurzona, z powodu małej przezroczystości wody, rozwinięta znacznie słabiej. Według Koryckiego (1976) do charakterystycznych gatunków ryb występujących w jeziorach razem z sandaczem należą: leszcz, lin, ukleja, węgorz, szczupak, płoć, wzdręga i jazgarz. Do tej grupy należy także zaliczyć okonia.
W rzekach sandacz występuje przede wszystkim w krainie leszcza. Są to rzeki duże i średniej wielkości, stosunkowo głębokie o niezbyt szybkim prądzie wody. Sandacz penetruje także krainę brzany, głównie dzięki gospodarczej działalności człowieka (zbiorniki zaporowe). Przebywa więc też w rzekach średniej wielkości o stosunkowo większym prądzie wody. W krainie brzany — fizjograficznej krainie nizin podgórskich – jest jednak rzadki. Sandacz związany jest głównie z pozanurtową, lenityczną strefą rzeki. Niekiedy sandacza spotyka się w starorzeczach, których dno jest najczęściej muliste, a brzegi zarośnięte.
W jeziorach dorosły sandacz przebywa w strefie litoralu lub w partiach pełnej wody. Narybek gromadzi się na otwartych obszarach tarlisk, na głębokości od 2,5 m do 3,5 m, z tendecją do przebywania przy dnie. Przy trzcinach jest go najmniej. Niewielkie ilości narybku znajdują się też na obszarze wody o głębokości około 5 m (Mamcarz, 1974). Narybek sandacza przebywa razem z narybkiem okonia, jazgarza oraz narybkiem karpiowatych.
Sandacz jest rybą trzymającą się raczej określonego terytorium i nie przejawia tendencji do przemieszczania się zbyt daleko od miejsc rozrodu. W rejonie tarliska zaczyna się grupować już w okresie zimy (grudzień, styczeń), przebywając w nim do końca czerwca. W okresie letnim rozprasza się po całym zbiorniku wodnym (Bielawski, 1977). Sandacz występujący w Zalewie Wiślanym i Szczecińskim (Wiktor, 1954, Kraczkiewicz, 1969b) odznacza się silną tendencją wędrowania do zatok morskich. Wędrówki te mają charakter żerowiskowy, związany z rozproszeniem się w lecie stada stynki zalewowej — głównego składnika pokarmu. W przemieszczaniu się sandacza między Zalewem Szczecińskim a Zatoką Pomorską można wyróżnić dwa okresy: pierwszy — wy-wędrowanie zaraz po rozrodzie z zalewu do zatoki i drugi — powrót do zalewu przypadający na okres miesięcy jesienno-zimowych. Na okres zimy pozostają w zatoce wyłącznie osobniki duże (3,5 kg), które wchodzą do zalewu bezpośrednio przed rozrodem. W wędrówkach tych biorą również udział osobniki w wieku 0 +.
Sandacz należy do gatunków cennych gospodarczo. Decyduje o tym zarówno szybki wzrost masy ciała, rodzaj pobieranego pokarmu, jak i wysokie walory smakowe. Połowy sandacza w naszych jeziorach, zbiornikach zaporowych i rzekach w latach 1960-1974 nie były wysokie. Przeciętnie wynosiły od 160 do 210 ton rocznie, co stanowiło od 0,9 do 1,3% ogólnej ilości wyłowionych ryb słodkowodnych. W zalewach Wiślanym i Szczecińskim odławia się sandacza w przeciętnej ilości około 500 ton rocznie, co stanowi w przybliżeniu 30% całości połowów (Korycki, 1976). Połowy sandacza na rzece Wiśle na terenie byłego województwa bydgoskiego w latach 1959-1969 kształtowały się na poziomie od 4,2 do 4,5 ton rocznie stanowiące od 3,4 do 5,1% ogólnego połowu (Borek, 1970). Na terenie poznańskiego w latach 1965-1970 udział sandacza w ogólnych połowach w poszczególnych latach wynosił od 2,3 do 10,2%, a wydajność tego gatunku wynosiła od 2,4 do 9,3 kg/ha (Frieske, 1976). Średnia wydajność sandacza ze 118 jezior sandaczowych północno-wschodniej Polski wynosi obecnie 1,7 kg/ha, z jeziora Jeziorak 6,3 kg/ha, z Zalewu Wiślanego 6,0 kg/ha, z Zalewu Szczecińskiego 7,0 kg/ha. Nie są to jednak wartości wysokie w porównaniu z wydajnością sandacza z jeziora Müggel (Niemcy) wynoszącą 50,0 kg/ha (Korycki, 1976).
Sandacz jest zaliczany do ryb chudych o mięsie zawierającym duże ilości białka. Kaloryczność jego mięsa jest niewielka (352 kJ ze 100 g mięsa). Około 65% masy jego ciała przypada na części jadalne (Korycki, 1976). Obok działalności gospodarczej na jeziorach, zbiornikach zaporowych i rzekach sandacz jest też obiektem hodowli w stawach. Głównym celem działalności człowieka jest otrzymanie materiału zarybieniowego. Wydaje się jednak, że najlepsze efekty gospodarcze uzyskamy opierając się na rozrodzie naturalnym populacji, intensywnie ochraniając tarliska oraz przestrzegając wymiarów gospodarczych i okresów ochronnych. Sandacz jest obiektem sportowych połowów wędkarskich. Ze Zbiornika Goczałkowickiego wyławia się go na wędkę w ilości stanowiącej około 40% połowów sieciowych. Stosowane są dwie metody połowu: gruntowa i na spinning. Łowiska na rzekach najlepiej wybierać w miejscach o spokojnym prądzie, głębszych, przy ujściach dopływów, koło łach w paśmie spokojnej wody, za większymi zawadami w postaci pni, głazów itp. Na jeziorach najlepiej łowi się go przy stokach podwodnych, głazach, z dala od brzegu. Najczęściej używaną przynętą są żywe lub martwe ukleje, kiełbie, małe płocie. Najlepsze efekty połowów osiąga się w sierpniu, wrześniu i październiku, a najlepszą porą dnia są wczesne godziny popołudniowe (Korycki, 1976).
