Sieja
Coregonus lavaretus (Linnaeus, 1758);
syn. Salmo Lavaretus Linnaeus, 1758, Salmo Marena Bloch, 1779, Coregonus maraena: Leśniewski, 1858;
Cechy taksonomiczne – Ciało siei jest wydłużone, z boków spłaszczone, lecz więcej wygrzbiecone i wybrzuszone niż sielawy. Głowa proporcjonalnie mała o kształcie stożkowatym. Otwór gębowy dolny, przeważnie lekko umięśniony. Pysk stożkowy lub tępo ścięty. Szczęka dolna nakryta przez górną. Tylny koniec szczęki górnej sięga pod przednią krawędź oka. Źrenica oka z wyraźnym kątem ku przodowi. Cechy mierzalne opisują kształt ciała bardzo dokładnie. Porównanie niektórych cech mierzalnych takich form jak Coregonus lavaretus generosus, Coregonus lavaretus maraena i Coregonus lavaretus holsatus, przeprowadzono opierając się na wynikach pracy Gąsowskiej (1967), przy jednoczesnym porównaniu sześciu cech siei z Zalewu Szczecińskiego, Coregonus lavaretus lavaretus opracowanych w pracy Pęczalskiej (1966). Forma Coregonus lavaretus lavaretus charakteryzuje się wyraźnie mniejszą średnicą oka oraz krótszym trzonem ogonowym. Bardzo małe jest natomiast zróżnicowanie jeziorowych form siei. To stosunkowo małe zróżnicowanie tłumaczy Gąsowska (1967) wpływem środowiska o zbliżonych warunkach fizykochemicznych, w których te formy kształtowały się w czasach polodowcowych, zależnie od tempa eutroflzacji jezior przez nie zamieszkałych.
Ubarwienie. Grzbiet i wierzchnie części głowy siei mają zabarwienie od zielonobrunatnego do szaroniebieskiego. Boki ciała i części brzuszne są srebrzyste. Płetwy grzbietowa i ogonowa mają zabarwienie ciemnoszare. Pozostałe płetwy mają zabarwienie jaśniejsze.
Cechy mierzalne. Sieja jest najplastyczniejszym gatunkiem ryb słodkowodnych. Opisano w samej tylko Europie, do 1950 r., aż 92 formy siei, a w zasięgu jej występowania aż 300 form. Problemem usystematyzowania występującej siei w wodach Polski zajmowało się wielu badaczy, wśród których większym dorobkiem wykazali się: Kulmatycki (1926, 1927), Lityński (1932), Staff (1950), Gąsowska(1953,1960,1967) i Kaj (1955). Zagadnienie to było bardzo skomplikowane, chociażby z tego względu, że przeprowadzane od drugiej połowy XIX wieku do chwili obecnej zarybiania jezior sieją, nie uwzględniające populacji rodzimych, doprowadziły do wymieszania się różnych form w poszczególnych jeziorach. Wiele jezior Polski od dłuższego czasu zarybiano sieją szlachetną, Coregonus lavaretus maraenoides Poljakov z jeziora Pejpus (Ćudskoe) oraz sieją wędrowną, Coregonus lavaretus lavaretus z Zalewu Szczecińskiego. Ostatecznie został przez Gąsowską i Kaja ugruntowany pogląd, że w wodach Polski występuje jeden gatunek siei, Coregonus lavaretus Linnaeus, 1758 reprezentowany przez 4 następujące formy:
Coregonus lavaretus lauaretus Linnaeus, 1758 — sieja wędrowna, Coregonus lavaretus generosus Peters, 1875 — sieja szlachetna, Coregonus lavaretus maraena (Bloch, 1892) — sieja miedwieńska, Coregonus lavaretus holsatus Thienemann, 1916 — sieja holsztyńska. Głównym kryterium wyróżniającym te formy jest liczebność wyrostków filtracyjnych na łukach skrzelowych. Ważną cechą systematyczną jest opracowana przez Gąsowską metoda porównywania kształtu i proporcji os maxillare i os supramaxillare siei poszczególnych populacji.
Systematycy opierają się jednak przede wszystkim na liczebności wyrostków filtracyjnych. Sieja z jezior międzychodzkich, zaliczana przez Kaja (1955) do formy Coregonus lavaretus generosus, charakteryzuje się dużymi wahaniami w liczbie wyrostków filtracyjnych. Liczba wyrostków u omawianego gatunku w niektórych jeziorach kształtuje się następująco: w Gorzyniu od 26 do 44, w Gorzycku od 28 do 44, w Wielkim Tucznie od 33 do 43. Dolna granica liczebności w dwóch pierwszych jeziorach należy, według tego autora, do ustalonej przez Thienemanna siei miedwieńskiej C.l. maraena Bloch. Wskazuje to na wymieszanie się w jeziorach polskich części populacji gęstofiltrowej z rzadkofiltrową.
Według Gąsowskiej (1960) liczebność wyrostków filtracyjnych ma wartość podrzędną pod względem taksonomicznym i może być jedynie wykorzystywana do celów systematyki wewnątrz-gatunkowej.
Charakterystyka taksonów wewnątrzgatunkowych siei.
Coregonus lavaretus lavaretus Linnaeus, 1758 — sieja wędrowna występuje w swym środowisku naturalnym w całym Morzu Bałtyckim, w Zatoce Puckiej, Zatoce Pomorskiej i Zalewie Szczecińskim. Sieja z Zatoki Puckiej została przez Kulmatyckiego opisana jako Coregonus lavaretusforma polonica. Sieja wędrowna dorasta do dużych rozmiarów. Osiąga długość do 90 cm i masę do 6 kg. Liczebność wyrostków filtracyjnych na pierwszym łuku skrzelowym waha się od 19 do 31. Na tarło sieja wędrowna z Zatoki Pomorskiej wchodzi masowo do Zalewu Szczecińskiego i dalej do dolnej Odry, skąd odławia się ją w celu pozyskania jaj do rozrodu w warunkach sztucznych. Wylęgiem i narybkiem tej formy siei zostało zarybione wiele jezior Pomorza i Wielkopolski.
Coregonus lavaretus generosus Peters, 1875 – sieja szlachetna została opisana przez Petersa w jeziorze Pełcz Duży (Wielkie Połcko) na Pomorzu Zachodnim. Jest to forma gęstofiltrowa 0 liczbie wyrostków na pierwszym luku skrzelo-wym od 27 do 45. Sieja ta występuje również jako forma autochtoniczna w jeziorach międzychodzkich (Kaj, 1955). Do tej najliczniej występującej w Polsce formy jest również zaliczana sieja pejpuska, którą od 1909 roku zarybiano jeziora mazurskie, a później wiele innych jezior na terenie Polski. Jezioro Gołdopiwo na Mazurach do dzisiaj jest uważane za matecznik tej siei. Sieję szlachetną uważa się za formę głównie planktonożerną o mniejszych wymaganiach tlenowych i jednocześnie znoszącą wyższą temperaturę wody. W porównaniu z innymi formami rośnie ona słabiej i nie przekracza (według Kaja) masy 3 kg.
Coregonus lavaretus maraena Bloch, 1779 – sieja miedwieńska. Forma ta występuje autochtonicznie w jeziorze Miedwie oraz w jeziorze Wigry, w którym została opisana przez Lityńskiego, jako Coregonus lavaretus maraena natio vigrensis. Liczebność wyrostków filtracyjnych na pierwszym łuku skrzelowym u tej formy siei wynosi od 24 do 3 5. Odżywia się głównie fauną denną i jest zaliczana do szybko rosnących. W jeziorze Wigry pokarmem są głównie reliktowe skorupiaki — Pallasea quadrispinosa. Osiąga duże wymiary ciała. Według danych z literatury uzyskuje ona w jeziorze Miedwie długość do 1,3 m i masę do 10 kg.
Coregonus lavaretus holsatus Thienemann, 1916-sieja holsztyńska (meklemburska) jest zaliczana do rzadkofiltrowych. Liczba wyrostków filtracyjnych na pierwszym łuku skrzelowym waha się od 16 do 24. Została ona wprowadzona do jeziora Okonin koło Tucholi na początku tego stulecia. Opisał ją Kulmatycki (1926) jako Coregonus lavaretus f. okoniensis. Poza Kulmatyckim badania systematyczne tej formy siei przeprowadziła Gąsowska. Czy sieja ta występuje jeszcze w Jeziorze Okonińskim po masowych śnięciach ryb, spowodowanych w 1966 r. środkami ochrony roślin, brak jest danych. Sieja ma łuski duże, koliste, mocno osadzone w skórze. Utworzone ze sklerytów koncentryczne pierścienie rocznych przyrostów są wyraźne i łatwe do odczytania pod lupą lub mikroskopem.
