Skąd wziął się karp w Polsce?
Karp nie jest przedstawicielem rodzimej ichtiofauny. Klimat Polski stwarza mu warunki cieplne do optymalnego rozwoju zaledwie przez kilkanaście dni w roku. Mimo to stał się on u nas gatunkiem o największym znaczeniu gospodarczym. Jego roczna produkcja stanowi ponad 2/3 wszystkich ryb słodkowodnych wyławianych w Polsce.
Trzeba jednak podkreślić, że mimo licznych badań wykonanych w wielu rybackich stacjach doświadczalnych i w laboratoriach wyższych uczelni Europy, Afryki, Azji i Ameryki — wciąż jeszcze widoczne są duże luki w wiedzy o tym gatunku. Istnieje nadal wiele niewiadomych, zwłaszcza z dziedziny fizjologii, biochemii i immunogenetyki karpia.
Jednak badania w ośrodkach naukowych i gospodarczych trwają bez przerwy niemal na wszystkich kontynentach. Pozwalają one na uzupełniacie ciągle jeszcze niepełnych wiadomości o karpiu.
Pierwsze historyczne wzmianki o karpiu znaleźć można u Arystotelesa (384—322 p.n.e.) i Pliniusza (23—79 n.e.); mogą one jednak odnosić się tylko do etapu rozprzestrzeniania się tego gatunku w naturalnych wodach śródlądowych. Już sama nazwa „karp”, wspólna dla terenów zamieszkałych przez narody romańskie, germańskie i północnosłowiańskie, wskazuje na ten sam akwen życia przodków udomowionego karpia. Natomiast nazwa „sazan” pojawia się u narodów wschodniej Europy, u południowych Słowian („szaran”), Turków („sazan”) i wskazuje na odmienne źródło pochodzenia i udomowienie tego gatunku.
Powtarzana przez niektórych autorów wersja, jakoby w Italii w okresie imperium rzymskiego powstała pierwsza hodowla karpia w sztucznych zbiornikach wodnych — nie znalazła do tej pory potwierdzenia. Zaprzecza temu charakter stawów z II wieku p.n.e., które przetrwały do dnia dzisiejszego w gospodarstwie rybackim „Azienda Valicola”, położonym około 100 km na południe od Rzymu.
Budowa grobli tych stawów (rysunek), ich mała powierzchnia, a także nawadnianie wodą słodką mieszaną ze słoną morską — wskazują raczej, że były to magazyny do przetrzymywania żywych ryb.
Jak wynika z historycznych źródeł, początki udomowienia karpia w Europie sięgają prawdopodobnie V—VI wieku p.n.e. (Dacja — ujście Dunaju). Niemałą zasługę w pracach z tym związanych mają także hodowcy polscy i to zarówno w minionych wiekach, jak i w dobie dzisiejszej.
W Niemczech pierwsza informacja o hodowli karpia w stawach pochodzi z Bawarii, od mnicha Albertusa Magnusa (1230—1310) (Rudziński, 1962, 1963). We Francji, pierwsza wzmianka o karpiu pojawiła się w 1313 r. w księgach rachunkowych dworu; informowała ona o darze 160 karpi dla króla angielskiego. W kronice gospodarstwa stawowego w Trzeboni, leżącego w granicach średniowiecznego państwa Czesko-Morawskiego, istnieją zapiski o hodowli tego gatunku.
Pierwszy w Europie podręcznik hodowli karpia w stawach napisał Dubravius (1547) —biskup z Ołomuńca na Morawach. Następne pojawiają się wkrótce. Ich autorami są: Gessner (1551) na ziemiach germańskich oraz Belon (1555) i Rondelet (1558) we Francji.
W polskiej literaturze pierwszą wzmianką o karpiu spotyka się u Długosza (1415—1480). Opisując rycerzy biorących udział w bitwie pod Grunwaldem, przy nazwisku rodu Korzbok ze Śląska mówi on o trzech karpiach w herbie (tres pisces, qui carpiones vocantur). Właściwymi prekursorami krajowej literatury o karpiu byli Strumieński (1573), Stroynowski (1609) oraz Kluk (1780).
Najstarsze i największe skupiska gospodarstw stawowych w średniowiecznej Polsce znajdowały się w dorzeczach górnej Wisły i Odry (Szczygielski, 1967). W XIII wieku istniały już wielkie gospodarstwa stawowe w dolinie Baryczy, w pobliżu Milicza i Przygodzic oraz w okolicach Oświęcimia i Zatora. Niektóre z nich przetrwały po dzień dzisiejszy, np. staw „Stary” w gospodarstwie Radziądz. Również gospodarstwo stawowe w Bartnikach (pow. Milicz) zorganizowane było w XIII w., podobnie jak gospodarstwo w Krośnicach.
Okres XIV i XV wieku zaznaczył się na Śląsku dalszym rozwojem budownictwa stawowego. W czasie wojen husyckich (1414—1434) w okolicach tylko samego Rybnika zniszczono ponad 300 stawów. Za rządów księcia Kazimierza II Cieszyńskiego — w latach 1480—1517 — nastąpił dalszy rozwój i upowszechnienie gospodarki stawowej w księstwie cieszyńskim i pszczyńskim, nie tylko wśród właścicieli ziemskich, ale wśród mieszczan i chłopów. Fakt, iż Niemcy sprowadzali w XV wieku specjalistów polskich do budowy stawów świadczy o wysokim poziomie gospodarki karpiowej w naszym kraju.
