Świnka

Chondrostoma nasus (Linnaeus, 1758)

Cechy taksonomiczne – Świnka ma ciało wydłużone, pysk mięsisty, szeroki, tempo ścięty. Od strony brzusznej głowy znajduje się dolny otwór gębowy o poprzecznym przecięciu ust i zrogowaciałych wargach. Płetwa grzbietowa i płetwy brzuszne osadzone są na jednej linii. Według Gąsowskiej (1960) w długościach płetw brzusznych u świnki zaznacza się dymorfizm płciowy. U dorosłych samców długość tych płetw wynosi 70% odległości od V do A, u samic 60%. Wartości pośrednie mają i samce i samice. Tak zaznaczony dymorfizm nie jest jednak jednoznaczny u wszystkich populacji. U populacji łowionej w Wiśle koło Włocławka nie stwierdzono takich różnic. Występowały zarówno samce o długości płetw brzusznych stanowiących do 60% odległości od F do A, jak i samice o długości płetw brzusznych stanowiących ponad 70% odległości od V do A. Odległość od Vdo A u świnki stanowi 32,8% długości ciała, długość głowy — 24,7%, a największa wysokość ciała — 26,5% długości ciała.

Ubarwienie. Świnka ma szarozielony grzbiet, a boki jaśniejsze ze srebrzystym połyskiem. Płetwy grzbietowa i ogonowa mają barwę brunatnozieloną, piersiowe, brzuszne i odbytowa rdzawoczerwoną. Otrzewna świnki jest koloru czarnego.

Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe jednoszeregowe najczęściej mają wzór 6-6. Ciało pokryte jest drobną, prostokątną, o zaokrąglonych kształtach łuską.

Zasięg występowania

Typowa forma świnki Chondrostoma nasus nasus (L.) żyje w rzekach płynących z południa do Morza Północnego i Bałtyku, oraz w systemie rzeki Dunaj. Zachodnią granicą występowania jest rzeka Somma, a wschodnią Niemen. W basenie mórz Czarnego, Kaspijskiego oraz na Półwyspie Bałkańskim występują inne podgatunki Chondrostoma nasus (L.). Na obszarze Polski świnka zasiedla górny i środkowy bieg większych rzek, oraz dolny bieg ich dopływów górskich. W Wiśle spotykana jest na całej długości aż po Fordon (Poczopko, Słonowski, 1958). Licznie występuje w dolnych i środkowych partiach Soły, Skawy, Wisłoki, Dunajca, Sanu, Nidy (Backiel i inni, 1956, Bieniarz, Epler, 1952, Kołder, 1967, Penczak, 1971, Sitkowski, 1937, Wajdowicz, 1966). W Wiśle Śląskiej (od źródeł do ujścia prawobrzeżnego dopływu Białej) świnka występowała w największych ilościach w krainie płotki, gdzie stanowiła 68,7% ogółu odławianych ryb na badanym odcinku (Żarnecki, Kołder, 1956). Od granic woj. krakowskiego do ujścia Sanu w latach 1954-1959 w połowach sieciowych świnka stanowiła 49,7% odławianych ryb (Kołder, 1961). Obecnie na odcinku Wisły poniżej ujścia Raby świnka w elektropołowach znajdowała się na piątym miejscu (4,8%), (Bieniarz, Epler, 1972). Wyraźny spadek liczebności świnki zaznaczył się w zlewisku środkowej i dolnej Warty. W połowach przemysłowych w 1953 r. świnka stanowiła 2,1% ogólnej masy wyławianych ryb. W 1957 r. tylko 0,5%, a od 1959 do 1967 nie stwierdzono jej udziału w odłowach (Iwaszkiewicz, 1968). Badania Jaskowskiego (1962) i Penczaka (1969, 1972) wykazały, że świnka zasiedla lotyczne odcinki rzeki Warty w dół od miejscowości Ważne Młyny.

Liczniej występowała w rejonie Uniejowa, Koła, Konina, a do ujścia Prosny była gatunkiem dość pospolitym. Spotykana była również w środkowym biegu rzeki Prosny, w dolnym biegu Liswarty, Widawki, Wełny, Drawy i Gwdy. Wszędzie jednak udział jej w rybostanie całych rzek nie przekraczał 2%. W 1970 r. stwierdzono występowanie świnki między innymi w zlewisku Łyny (Szczerbowski, 1972).

Biologia

Rozród. W dorzeczu Wisły świnka osiąga dojrzałość płciową w wieku 3 lat. Okres rozrodu przypada na drugą połowę kwietnia (Prawocheński, 1964). W Warcie i jej dopływach odbywa rozród w pierwszych dniach kwietnia. Okres rozrodu jest krótki, trwa od 6 do 10 dni przy temperaturze wody od 12°C do 18°C (Iwaszkiewicz, 1968). Do złożenia jaj świnka wybiera miejsce płytkie do głębokości 1 m o dnie żwirowo-kamienistym lub piaszczystym z większymi kamieniami, często porośniętymi mchem wodnym, Fontinalis antipyretica (Iwaszkiewicz, 1968, Kaj, 1958, Prawocheński, 1964). W Warcie naturalne tarliska stwierdzono w rejonie miejscowości Strobin i Konopnica, w okolicach Bartocho-wa, w miejscowości Brodnia pod Ostrowem Wartskim, w Miłkowicach, na wysokości Koła w rejonie Sławska, Lądu i Zagórowa. W dopływach Warty tarliska stwierdzono w ujściowych odcinkach rzek: Kiełbaski, Głuszynki, Głowienki, Widawki, Wełny, w górnym biegu Prosny. Największe tarlisko położone jest w ujściu Wełny. Na tarlisku tym zaobserwowano rozród około 300 świnek (Jaskowski, 1962, Kaj, 1954, 1958a). Naturalne tarliska w Wiśle znajdowały się na nurcie przy brzegach na wysokości Puław, Józefowa, Kazimierza, Annopola. Obserwowano także tarliska na Wieprzu oraz uchodzących do Sanu rzekach Tanew i Bukowa (Prawocheński, 1964).

Samica o masie 610 g i długości ciała 27,6 cm składa 25 000 jaj. Według Prawocheńskiego (1964) płodność absolutna 10-letniej samicy o długości 37 cm i masie ciała 900 g wynosi 41 000 jaj.

Jaja świnki są duże. Średnica jaj waha się w granicach od 1,15 do 2,8 mm.