Szczupak
Esox lucius Linnaeus, 1758;
syn. Esox Lucius Linnaeus, 1758;
Cechy taksonomiczne – Szczupak ma kształt strzałowato wydłużony i lekko bocznie spłaszczony. Długość głowy, zaznaczona krawędzią wieczka skrzelowego, mieści się od 3,5 do 4,0 razy w długości ciała. Głowa jest spłaszczona grzbietobrzusznie. Patrząc z boku ma kształt trójkąta o jednym ramieniu dłuższym i ostrym kącie. W wyniku takiego spłaszczenia pysk przybiera kształt podobny do kaczego dziobu. Tułów, z równolegle przebiegającymi liniami brzucha i grzbietu, tworzy prostokąt. Jedynie samice dojrzałe do rozrodu, a więc przed tarłem oraz osobniki o mocno napełnionym przewodzie pokarmowym mają linię brzucha zaokrągloną. Trzon ogonowy jest silnie zwężony przy nasadzie lekko wciętej płetwy. Płetwa grzbietowa krótka, przesunięta daleko do tylu. Płetwy piersiowe osadzone tuż za głową, brzuszne w połowie długości ciała. Płetwa odbytowa znajduje się pod płetwą grzbietową.
Otwór gębowy szczupaka jest mocno wcięty, sięga do linii pionowej, biegnącej od środka oka. Masywnie zbudowana szczęka dolna wysunięta jest nieco przed górną, a szeroko rozwierający się pysk, uzbrojony licznymi ząbkami, stwarza z niego niezmiernie groźnego drapieżcę zbiorników wodnych. Liczba zębów szczupaka dochodzi do 700; są one rozsiane po sklepieniu i brzegach jamy gębowej, na języku i łukach skrzelowych oraz w nabłonku gardzieli.
Charakterystyczny dla szczupaka kształt strzałowaty ciała, jedynie u nielicznych osobników, z niewiadomych przyczyn, odbiega od podanego wzoru. Osobniki takie wyróżniają się wówczas bardzo dużą głową i krępym ciałem.
Ubarwienie. Dominujący u szczupaka jest kolor żółtawej zieleni. Powstaje on z barwy niebieskiej wytwarzanej z niepochłoniętej przez melanofory, a rozszczepionej przez kryształki guaniny, części wiązki światła, jak również z żółtej barwy produkowanej przez komórki barwnikowe. W przypadku jednak, gdy pod kryształkami guaniny zabraknie melanoforów (komórek z barwnikami czarnym i brązowym) wtedy kryształki guaniny tworzą efekt barwy srebrzystej lub w połączeniu z żółtą, złotej.
Szczupak ma ciemny grzbiet od koloru ciemnobrązowego do czerni, rozjaśniony brzuch od białego przez żółtawy do zielonooliwkowego z żółtymi drobnymi plamkami przechodzący w szarozielonkawe boki. Ubarwienie jest uzależnione od natężenia światła w zbiorniku i wieku ryby. Płetwy są żółtawobrunatne aż do czarnych, z wyraźnymi czarnymi cętkami, a niekiedy z nieznaczną domieszką czerwieni. Ubarwienie to świetnie maskuje drapieżcę, kiedy czatuje na swą zdobycz wśród roślinności wodnej.
Cechy przeliczalne. Ciało szczupaka pokryte jest łuską cykloidalną o charakterystycznym kształcie. Krawędź oralna łuski jest falująca, z głębokimi, przeważnie trzema, wcięciami tworzącymi jakby płaty tkwiące w torebce skórnej. Łuski zachodzą na głowę. Dochodzą do krawędzi oka lub do wieczka skrzelowego.
Szczupak Esox lucius L. jest gatunkiem monotypowym i nie dzieli się, zarówno w Polsce, jak i w zasięgu swojego występowania, na podgatunki.
Zasięg występowania
Szczupak Esox lucius występuje w Eurazji i Ameryce Północnej. Zasięg jego występowania przebiega na kuli ziemskiej między 35 a 75 ° szerokości północnej. Rodzina szczupakowatych przypuszczalnie wyodrębniła się w miocenie, nim zostało przerwane połączenie między Eurazją a Ameryką. Dzięki licznym wsiedleniom gatunek ten rozszerza stale zasięg swojego występowania w kierunku południowym. Przeniesiony został na Półwysep Pirenejski oraz na kontynent afrykański, gdzie był wsiedlany do jezior marokańskich.
Na terenie Ameryki Północnej w zlewiskach rzek Missisipi i Ottawy, poza Esox lucius, występują jeszcze trzy gatunki:
Esox niger Le Saeur (nazwa niemiecka Kettenhecht, amerykańska chain pickerel) o barwie zielonej z odcieniem złotego i z ciemnymi smugami na bokach ciała, pod okiem ma, biegnące pionowo, czarne pasma.
Esox masquinongu Mitchill (amerykańska nazwa muskellunge) o ubarwieniu ciemnoszarym z szarosrebrnymi plamami zbiegającymi się w poprzeczne pasma.
Esox americanus Gemelin Le Sueur (nazwa amerykańska grass pickerel) o barwie ciemnozielonkawej z biegnącymi po bokach ciała ciemnymi pasmami i ciemnoczerwonymi krawędziami płetw.
Gatunki te poza barwą różnią się również liczbą wyrostków filtracyjnych, liczbą porów po brzusznej stronie żuchwy oraz liczbą łusek na linii bocznej.
Odrębny gatunek występuje we wschodniej Azji, w zlewisku rzeki Amur. Jest to Esox reicherti Dybowski. Ma zielonoszare boki ciała z domieszką srebrnego lub złotego połysku. Grzbiet srebrny lub złotawy. Na całym ciele i płetwach ciemne plamy. Płetwy koloru od czerwonego do czarnego. Łuska drobna, zachodząca na wierzch głowy.
