Ukleja
Alburnus alburnus (Linnaeus, 1758)
Cechy taksonomiczne – Ciało uklei jest wydłużone, ścieśnione z boków, niewysokie. Kil na krawędzi brzucha między płetwami brzusznymi a płetwą odbytową nie jest pokryty łuskami. Początek płetwy odbytowej znajduje się za początkiem płetwy grzbietowej. Otwór gębowy półgórny. Płetwy piersiowe i brzuszne wysokie, a ich podstawy krótkie. Wyrostki filtracyjne gęste i cienkie. Łuski drobne, bardzo łatwo odpadające od skóry i pokryte dość grubą warstwą kryształów guaniny, nadających całemu ciału mieniący się srebrzysty połysk. U uklei występuje zjawisko dymorfizmu płciowego. Badania Gąsowskiej (1974) na uklei pochodzącej z jeziora Czarna Hańcza oraz z Wisły, potwierdzają występowanie dymorfizmu. Długość zagrzbietowa trzonu ogonowego, wysokość płetwy grzbietowej oraz długość płetwy piersiowej była większa u samców niż u samic. Długość głowy u obu płci nie różniła się. Zaobserwowano natomiast, że długość przedgrzbietowa samic była większa niż u samców.
Ubarwienie. Ukleja grzbiet ma ciemnostalowy, niekiedy z odcieniem brunatnym lub zielonym, boki i brzuch srebrzystobiałe. Płetwy parzyste i odbytowa prawie bezbarwne, tylko u nasady lekko żółtawe. Płetwy grzbietowa i ogonowa lekko szare.
Cechy przeliczalne. Zęby gardłowe dwuszeregowe, drobno piłkowane, o wzorze 2.5-5.2, 2.5-4.2 lub 2.5-5.3 (Gąsowska, 1962). Najczęściej występuje pierwsza formuła uzębienia. Łuska cykloidalna, owalna, o przesuniętym centrum. Pęcherz pławny dwukomorowy. Pierwsza komora ma kształt jajowaty, druga jest bardzo wydłużona. Otrzewna ścienna srebrzysta, czarno nakrapiana. Przewód pokarmowy równy długości ciała (l.c.).
Ukleja tworzy wiele krzyżówek międzygatunkowych. Do najbardziej znanych, których obecność stwierdzono w wodach Polski, należą krzyżówki z wzdręgą, Scardinius erythrophthalmus, jelcem, Leuciscus leuciscus i słonecznicą, Leucaspius delineatus.
Zasięg występowania
Ukleja występuje w całej środkowej i wschodniej Europie. Granicę południową wyznaczają Alpy i Pireneje, a południowo-wschodnią i wschodnią północne zlewiska mórz Czarnego i Kaspijskiego. Na północy granicę występowania stanowią: południowa Norwegia, Szwecja i Finlandia. Ukleja występuje także we Francji i Anglii, natomiast w Szkocji i Irlandii nie występuje. Nie unika wód słonawych, dlatego spotyka się ją wzdłuż brzegów całego Bałtyku. Geograficzna, zmienność uklei zarysowuje się w kierunku z północy ku południowi, co wiąże się z cieplejszym klimatem. W tym kierunku zaznacza się ubywanie liczby łusek na linii bocznej, liczby kręgów i miękkich promieni w płetwie odbytowej. W wyniku tych zmian wyodrębniono następujące podgatunki: Alburnus alburnus charusini Herzenstein, 1889 w południowo-wschodniej Europie, Alburnus alburnus macedonicus Karaman, 1929 na Półwyspie Bałkańskim i Alburnus alburnus thessalicus Stephanidis, 1950 w Grecji. Zmienność geograficzną uklei obserwuje się także w kierunku równoleżnikowym. W Kamie, kierując się na wschód, występuje wyraźny wzrost liczby kręgów i miękkich promieni w płetwie odbytowej. Zmiany te związane są z oziębianiem się klimatu w miarę posuwania się ku wschodowi.
W Polsce ukleja żyje zarówno w rzekach, jak i w jeziorach. Wszędzie jest bardzo pospolita. Biometryczne badania uklei Alburnus alburnus z terenu Polski (Gąsowska, 1974) wskazują na zróżnicowanie się tego gatunku w zależności od typu zbiornika wodnego i od termiki środowiska. Różnice dotyczą zarówno cech przeliczalnych, jak i mierzalnych. Populacje uklei bytujące w rzekach charakteryzują się mniejszą liczbą łusek na linii bocznej i pewną skłonnością do zmniejszania się także liczby kręgów, natomiast wykazują nieco większą liczbę miękkich promieni w płetwie odbytowej w porównaniu z populacjami z jezior. Zaobserwowano również zmianę cech przeliczalnych spowodowaną sztucznym podgrzaniem zbiornika wodami zrzutowymi z elektrociepłowni Pątnów (jez. Licheń). Stąd w obrębie jezior wzajemnie połączonych, ale różnych pod względem termiki, wystąpiło, wraz z podniesieniem się temperatury wody, zmniejszenie liczby kręgów i łusek na linii bocznej. Populacje uklei z rzek wyróżniają się większą maksymalną wysokością ciała, długością głowy i wysokością płetw niż populacje z jezior.
Biologia
Rozród. Samce uklei dojrzewają w drugim roku życia, samice nieco później, przeważnie w trzecim, a czasem dopiero w czwartym roku życia. Do rozrodu ukleja przystępuje w czerwcu. Jaja składa porcjami. Rozród jest rozciągnięty w czasie i trwa od 1 do 1,5 miesiąca, a czasem dłużej. Rozród odbywa się w temperaturze nie niższej od 15 do 16 °C, a optymalna temperatura tarła wynosi od 18 do 20 °C. Najczęściej rozród odbywa się w trzech miotach, przedzielonych okresem trwającym od 10 do 11 dni. W przypadku ochłodzeń okresy te mogą się wydłużać od 15 do 20 dni. Na rozród w jeziorze ukleja gromadzi się na płyciznach przybrzeżnych, w miejscu wystawionym na falowanie wody. Jaja składa na odsłonięte korzenie nadbrzeżnych drzew, na granicy wody z lądem. Kamienie porośnięte mchem wodnym, roślinnością wodną oraz wszelkiego rodzaju przedmioty omywane falowaniem wody, są miejscem składania jaj. Substrat roślinny, na którym ukleja składa jaja stanowi najczęściej osoka aloesowata, mech wodny, moczarka kanadyjska i jaskier wodny. Głębokość wody w miejscach rozrodu wynosi od 7 do 50 cm. Bardzo dobrym tarliskiem w jeziorze jest pas roślinny przy brzegu na głębokości kilkunastu centymetrów wystawiony na falowanie wody. W rzekach ukleja wybiera na tarło brzegi kamieniste, wykorzystując do tego celu często kamienie regulujące łożysko rzeki.
Płodność samicy zależy od wieku oraz wielkości i wynosi do 3000 do 10 500 jaj. Pięcioletnie samice składają od 6000 do 8000 jaj, czteroletnie od 5000 do 6000, a trzyletnie od 3000 do 4000 jaj (Kugel, 1942). W jednym miocie samice składają od 700 do 3500 jaj. Nasilenie rozrodu obserwuje się w godzinach wczesnorannych i wieczornych oraz w okresie ociepleń i bezpośrednio przed burzą. Jaja uklei są lepkie, żółtawe, z czerwonym lub pomarańczowym odcieniem żółtka. Średnica jaj wynosi od 1,5 do 1,9 mm, średnio 1,6 mm.
